piątek, 26 czerwca 2015

Doktryna polityczna faszyzmu



Znalezione obrazy dla zapytania mussolini   Zakończenie I wojny światowej nie przyniosło Włochom spodziewanych korzyści. Wielkie straty w ludziach (600 tysięcy ofiar), trudności gospodarcze, znikome zdobycze terytorialne wywołały we włoskim społeczeństwie falę zawodu i rozgoryczenia. Towarzyszył temu, z jednej strony gwałtowny wzrost poparcia dla partii komunistycznej, z drugiej coraz większa radykalizacja nastrojów w armii i wśród zdemilitaryzowanych kombatantów.  Rządy demoliberalne nie potrafiły zapanować nad istniejącym chaosem i coraz trudniejszą sytuacją kraju — unikały jawnej konfrontacji z dążącymi do rewolucji komunistami. W takiej sytuacji 23 marca 1919 roku doszło do utworzenia Fascio di Italiano di Combatimento (Włoskiego Związku Walki), którego przywódcą był Benito Mussolini (1883–1945).  Mussolini, początkowo związany z ruchem socjalistycznym, był przed Wielką Wojną wydawcą radykalnego tygodnika „La Lotta di Classe” („Walka Klas”), a potem redaktorem naczelnym najpopularniejszego lewicowego pisma „Avanti!”. W 1914 roku został jednak usunięty z Włoskiej Partii Socjalistycznej za szerzenie propagandy wojennej i nawoływanie do walki przeciwko państwom centralnym. Po zakończeniu wojny udało mu się skupić wokół siebie grupę niezadowolonych kombatantów i żołnierzy połączonych hasłami antyliberalizmu, antydemokratyzmu, antykomunizmu i nacjonalizmu. Symbolem nowej organizacji stał się pęk rózg liktorskich — znak władzy sądowniczej w starożytnym Rzymie — „symbol jedności, siły i sprawiedliwości” (Mussolini, 1992: 26).
Ponieważ wybory do parlamentu z 1919 roku zakończyły się klęską faszystów, Mussolini postanowił przenieść walkę polityczną na ulicę. W 1921 roku Fascio uzyskał już 36 miejsc w parlamencie i został przekształcony w Partio Nazionale di Fascista (Narodową Partię Faszystowską).
W roku 1922 Mussolini dokonał zamachu stanu — słynny „marsz na Rzym”, który spowodował, iż król Wiktor Emanuel III powierzył mu stanowisko premiera. Włochy stały się od tej pory państwem faszystowskim — zlikwidowany został system parlamentarny, zakazano działalności partii politycznych, powołano tajną policję OVRA, a najwyższą faktyczną władzę posiadał Mussolini, przybierając tytuł Duce. Doktrynalne założenia faszyzmu zawarte zostały w wydanej w 1932 roku broszurze Doktryna faszyzmu. Swój wkład w rozwój doktryny faszystowskiej wnieśli również wybitny włoski filozof Giovanni Gentile, prawnik Alfredo Rocco i Sergio Panunzio — twórca koncepcji korporacjonizmu.

Filozofia polityczna faszyzmu opiera się na zanegowaniu podstawowych wartości, jakie niosą z sobą liberalizm, socjalizm i parlamentaryzm. Podstawowym kierunkiem ataku na liberalizm jest liberalna koncepcja jednostki, postrzeganej jako autonomiczny, niezależny od innych byt, który w swym działaniu kieruje się przede wszystkim dążeniem do zaspokojenia swoich egoistycznych potrzeb. Prowadzi to do demoralizacji i upadku człowieka. Egoizm i chciwość górują nad instynktami społecznymi. Państwo zaś i społeczeństwo postrzegane być muszą jako wobec jednostki wtórne i celom jednostek podporządkowane. Dla faszystów natomiast człowiek liczy się o tyle, o ile jest częścią jakiejś większej całości, państwa czy narodu. Jak pisze Mussolini:
„Człowiek faszyzmu jest jednostką, która jest narodem i ojczyzną, prawem moralnym, które skupia jednostki i pokolenia więzią tradycji i misji, która niweczy instynkt życia zamkniętego w ciasnym kole rozkoszy, aby stworzyć nakazem obowiązku życie wyższe, wyzwolone z granic czasu i przestrzeni, poprzez samą śmierć urzeczywistnia to istnienie na wskroś duchowe, w którym tkwi jego wartość jako człowieka.”
(Mussolini, 1992: 18)

Wobec tego, zdaniem Rocco, państwo i naród są od jednostki ważniejsze, interesy indywidualne muszą być definiowane przez pryzmat potrzeb zbiorowych, a człowiek ma wartość o tyle, o ile służy narodowi i państwu. Nie jest to jednak proste podporządkowanie jednostki zbiorowości, właściwe dla doktryn nacjonalistycznych. Przeciwnie — w pracy Źródła o doktryna faszyzmu Giovanni Gentile twierdzi, iż dla faszyzmu:
„Państwo i indywiduum spajają się, a określając ściślej tworzą nierozdzielną część niezbędnej syntezy.”
(Gentile, 1933: 45).

Najwyższą wartością nie jest jednak dobro indywidualne, lecz dobro państwa, które może okiełznać nieustanną walkę jednostek i zespolić ich wysiłki w jednym kierunku. Jest ono dla faszystów absolutem, wartością najwyższą, za pomocą której można definiować wszystkie inne kategorie. Zdaniem Mussoliniego:
„Liberalizm w interesie poszczególnej jednostki przeczył państwu; faszyzm jest afirmacją państwa, uznając w nim prawdziwą rzeczywistość jednostki.”
(Mussolini, 1992: 21–22)

To państwo, zdaniem faszystów, a nie odwrotnie, tworzy naród. W państwie takim nie  ma miejsca na liberalną koncepcję wolności. Jak czytamy w Doktrynie:
„Pojęcie wolności nie jest czymś absolutnym, bo w życiu nie ma niczego absolutnego. Wolność nie jest prawem, jest ona obowiązkiem. Nie jest rozszerzeniem, lecz zdobywaniem; nie jest zrównaniem, lecz przywilejem. Pojęcie wolności zmienia się z biegiem czasu. Istnieje wolność w czasie pokoju, która nie jest już wolnością w czasie wojny. Istnieje wolność bogactwa, na którą nie można pozwolić w epoce niedostatku.”
(Mussolini, 1992: 63)

Wolność nie może istnieć poza państwem, które jest tworem wszechogarniającym, wnikającym we wszystkie dziedziny życia społecznego i indywidualnego. Państwo faszystowskie, zdaniem Mussoliniego ma zatem charakter totalny, a jego władza jest absolutna.
„Dla faszyzmu państwo nie jest nocnym stróżem, który zajmuje się tylko osobistym bezpieczeństwem obywateli; nie jest nawet organizacją o celach czysto materialnych, jak zabezpieczenie pewnego dobrobytu i względnie spokojnego współżycia społecznego.”
(Mussolini, 1992: 45)

Wyrazicielem interesu państwa jest Duce, którego wola staje się wolą jednostek i całego narodu. Znika tym samym sprzeczność pomiędzy jednostką a państwem, co czyni z faszyzmu, zdaniem jego teoretyków, formację najbardziej demokratyczną. Faszystowska demokracja „jest równoznaczna z niewyrzucaniem ludu poza nawias państwa”, a faszyzm może być zdefiniowany jako „demokracja zorganizowana, scentralizowana, poddana sile autorytetu” (Mussolini, 1992: 39–40).

Faszyzm jest równocześnie wrogiem demokracji utożsamianej z władzą większości, opowiada się za „prawdziwą” formą demokracji — rządami wybitnej elity lub jednostki, które świadome są interesu państwa. Rządy większości prowadzą bowiem do nieskuteczności i degeneracji całego systemu politycznego, gdzie miernoty mogą realizować swe partykularne interesy, a kryterium prawdy jest arytmetyczna większość w ciele przedstawicielskim. Parlament staje się areną walk grup interesów, które są zdecydowane osiągnąć swoje postulaty niezależnie od interesów zbiorowości.

Ciągłe dyskusje i polemiki są, zdaniem faszystów, jedynie stratą czasu oraz pieniędzy i nie prowadzą do konstruktywnych rozwiązań. Jednym z najważniejszych elementów takiej demokracji jest również powszechne prawo wyborcze, które nie da się pogodzić z faszystowskim przekonaniem o naturalnej nierówności między ludźmi. Mussolini pisze:
„W zamian faszystowska myśl polityczna oferuje apoteozę państwa oraz ideę uosabiającego świadomość i wolę ludu wodza, który upodabnia się do wizerunku stojącego ponad prawem, starożytnego dyktatora czy niezłomnego, rzymskiego cezara.”
(Mussolini, 1992: 71)

Zdaniem Rocco faszyzm oddaje władzę w ręce ludzi, którzy potrafią wznieść się ponad swoje partykularne interesy i zdolni są do realizacji pragnień społeczeństwa. Charyzmatyczny przywódca — Mussolini jest właśnie tym, przez którego objawia się interes państwa. Jego wola jest prawem, co więcej, ma ona charakter okazjonalny i nic, nawet on sam nie może siebie ograniczyć. Jak pisał Gentile:
„Prawdziwe postanowienia Wodza Faszyzmu są zawsze te, które są jednocześnie formułowane i wykonywane.”
(Gentile, 1933: 39)

Krytyce demokracji towarzyszy atak na idee socjalistyczne. Według Mussoliniego faszyzm jest doktryną, która zanegowała marksistowską walkę klas, głosząc w zamian ideę solidarności klas społecznych w ramach państwa korporacyjnego. Korporacje skupiać miały zarówno pracowników oraz pracodawców i umożliwiać ponadklasową współpracę dla dobra wszystkich.

Mussolini odrzucał również marksistowską koncepcję własności, pisząc, iż „ustrój faszystowski szanuje i każe szanować własność prywatną i odrzuca eksperymenty socjalistyczne, które gdzie indziej prowadzą do katastrofy” (Mussolini, Wartości: 50). Państwo faszystowskie sprzeciwia się tym samym wszelkim dążeniom kolektywistycznym, choć samo rości sobie prawo do ingerencji w procesy gospodarcze.

Jednostronnej marksistowskiej, ekonomicznej analizie zjawisk społecznych faszyzm przeciwstawia kult bohaterstwa, walki i pogardy dla dóbr materialnych. Człowiek dążący jedynie do wygody i bezpieczeństwa zamienia się, według Mussoliniego, w zwierzę „myślące tylko o tym, by się wypaść i utuczyć” (Mussolini, 1992: 37).

Prawdziwe życie to ciągła walka, stawianie czoła niebezpieczeństwu i narażanie życia. Jak pisze Gentile:
„Faszyzm jest idealistą; bo odwołuje się do wiary; wychwala wartości idealne (rodzina, ojczyzna, społeczeństwo, duch ludzki), jako wyższe od każdego waloru przypadkowego. I głosi idee poświęcenia i walki, do których indywiduum powinno być zawsze gotowe, a nawet na śmierć pójść dla tej realności, przewyższającej go.”
(Gentile, 1933: 62)

Ten szczególny stosunek do śmierci jest jednym z elementów doktryny faszystowskiej. Chodzi przy tym nie tylko o śmierć wroga (którego faszysta szanuje i nie odmawia mu bynajmniej ludzkich cech), lecz przede wszystkim o poświęcenie własnego życia w walce. Samo życie ludzkie, wbrew tradycji humanistycznej, nie ma bowiem dla faszysty wartości najwyższej. Kult walki i poświęcenia prowadzi również faszyzm do odrzucenia pacyfizmu, jako doktryny obcej jego duchowi.

Faszyzm jest również w swych założeniach antyintelektualny, choć nie oznacza to niechęci do kultury, lecz wrogość wobec postaw przedkładających refleksję nad czynne, kreatywne działanie. Jest to sprzeciw wobec dziedzictwa oświecenia, „kultury, która nie wychowuje i nie kształtuje człowieka, a nawet na odwrót paczy go, czyni z niego pedanta i robi z niego don Ferranta, lub estetę intelektualistę, który jest egoistą lub człowiekiem moralnie obojętnym, a przez to i politycznie obojętnym, i czującym się wyższym ponad walkę, również, gdy w tej walce jest jego Ojczyzna, również, gdy są w niebezpieczeństwie interesy, które powinny triumfować” (Gentile, 1933: 42).
  
Stosunek faszyzmu do chrześcijaństwa.
W Doktrynie faszyzmu Mussolini pisał:
„Państwo faszystowskie nie pozostaje obojętne wobec faktu religii, jaką jest katolicyzm włoski. Państwo nie ma teologii, lecz ma moralność. W państwie faszystowskim religia jest uważana jako jeden z najgłębszych objawów ducha; jest więc nie tylko szanowana, ale broniona i popierana. Państwo faszystowskie nie stwarza jakiegoś Boga, jak chciał to czynić w pewnym momencie najskrajniejszych majaczeń Konwentu Robespierre, ani też nie stara się daremnie wymazać go z umysłów, jak to robi bolszewizm. Faszyzm szanuje Boga ascetów, świętych, bohaterów, a także Boga takiego, jakiego widzi i do jakiego modli się naiwne i pierwotne serce ludu.”
(Mussolini, 1992: 49)
Owocem tej polityki było podpisanie 11 lutego 1929 roku Paktów laterańskich — konkordatu pomiędzy Włochami i Stolicą Apostolską.

Koniec dyktatury Mussoliniego nadszedł w 1943 roku wraz z lądowaniem aliantów we Włoszech. Po krótkim epizodzie w marionetkowej Republice Salò, został pochwycony przez komunistyczną partyzantkę i 28 kwietnia 1945 roku stracony.


Bibliografia:
Gentile Giovanni, 1924: Che cosa è il fascismo: discorsi e polemiche, Firenze.
Gentile Giovanni, 1928: Fascismo e cultura, Milano.
Gentile Giovanni, 1933: Źródła i doktryna faszyzmu, Warszawa.
Gentile Giovanni, 1960: Genesis and structura of society, Urbana.
Mussolini Benito, 1928: My Autobiography, London.
Mussolini Benito, 1931: Pamiętniki z czasów wojny, Poznań.
Mussolini Benito, 1933: Die politische und sociale Doktrin des Faschismus, Leipzig.
Mussolini Benito, 1936: The Doctrine of Fascism, Firenze.
Mussolini Benito, 1938: The Corporate State, Florence.
Mussolini Benito, 1941: La dottrina del fascismo, Roma.
Mussolini Benito, 1992: Doktryna faszyzmu, Poznań–Łódź.
Mussolini Benito, (b.d.w.): Wartości ducha, Katowice.
Panunzio Sergio, 1924: Che cos’è e il Fascismo?, Milano.
Panunzio Sergio, 1930: Il diritto sindicale e corporativo (programma, concretto, metodo), Perugia-Venezia.
Rocco Alfredo, 1926: Political Doctrine of Fascism, Worcester.