1. Boks tajski – „Muay Thai”.
Boks
tajski to najbardziej rozpowszechniona i wypromowana w świecie uderzana
sztuka walki wręcz pochodząca rejonu południowo-wschodniej Azji, która
szczególnie w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zyskała ogromną
popularność i wśród wielu opinię najpełniejszej formy walki w stójce. W
Muay Thai zawodnicy używają pięści, łokci , kolan, goleni i stóp(tak
zwana „nauka ośmiu kończyn”). Walczy się w niej zarówno w dystansie, jak
i w klinczu. Stosowane są obalenia i podcięcia.
Tajski
boks ma w Tajlandii długą historię, sięgającą wiele wieków wstecz.
Wierzy się, iż Muay Thai przybyło do Tajlandii z Chin. Dawniej, w
państwie Syjam(wcześniejsza nazwa Tajlandii – stąd wzięło się określenie
„boks syjamski”) było ono częścią treningu wojskowego. Do dziś jest
praktykowane przez tajską armię, choć poza Tajlandią znana jest głównie
jego sportowa odmiana. Kiedyś Muay Thai bywało formą rozrywki dla
tajskich królów, i przypominało nieco walki rzymskich gladiatorów –
zawodnicy owijali ręce sznurem, maczali je w lepkiej substancji, a potem
nabijali twardymi i ostrymi materiałami(na przykład tłuczonym szkłem),
by zapewnić widzom krwawy spektakl. Po tym, jak nasiliły się kontakty
Tajlandii z innymi krajami, na rozwój tajskiego boksu miały wpływ między
innymi wizyty żeglarzy z Francji wyszkolonych w Savate – francuskiej
odmianie kickboxingu. Wciąż ewoluując, Muay Thai przyswajało elementy
innych szkół walki, w tym boksu chińskiego. Obecnie w świecie znana jest
głównie wprowadzona w dwudziestym wieku sportowa odmiana Muay Thai, w
której zawodnicy noszą rękawice przypominające te z klasycznego boksu, a
także ochraniacz na krocze oraz na szczękę. W amatorskiej odmianie
tajskiego boksu używa się szerokiej gamy ochraniaczy zarówno na części
ciała, które wyprowadzają są ataki, jak i na te, które je przyjmują.
Ponadto, w profesjonalnej odmianie Muay Thai poza Tajlandią często
zabrania się ataków łokciem, by zminimalizować liczbę rozcięć, czasem
skraca się możliwy czas walki w klinczu, by często nie wyszkoleni w
walce w zwarciu zawodnicy nie ”kleili” się do siebie nie podejmując
akcji ofensywnych, co zmniejsza widowiskowość tego sportu .
W
Tajlandii Muay Thai ma głęboki aspekt religijny. Wojownicy przed walką
odprawiają rytualny taniec „wai kru”, który jest nie tylko formą
rozgrzewki, lecz między innymi służy jako modlitwa i złożenie hołdu
swojej szkole walki. W tle cały czas przygrywa specyficzna muzyka,
której rytm ma dyktować tempo pojedynku. Wojownicy Muay Thai, zazwyczaj
wchodzą do ringu ubrani w rytualną opaskę na głowę(„Mong Kon”) oraz
przepaski wokół bicepsów. Choć dziś owe przepaski są jedynie częścią
tradycji, kiedyś, w trakcie bitew, nasączano je substancjami
pobudzającymi. Bliźniacze style walki z sąsiadujących z Tajlandią państw
charakteryzują się różnymi, charakterystycznymi rodzajami muzyki w
trakcie walki i odmianami przedmeczowego rytuału.
Muay
Thai razem z Karate i Savate zaczęło wywierać ogromny wpływ na rozwój
światowego kickboxingu, szczególnie w Japonii, Europie i Ameryce
Północnej. Po porażkach wielu wiodących zawodników klasycznego
kickboxingu z wojownikami walczącymi stylem Muay Thai (głównie wskutek
niskich kopnięć), wielu trenerów zaczęło modyfikować swoje systemy
treningowe. Wielu, zarówno wojowników, jak i nauczycieli, podróżuje do
Tajlandii, by zagłębiać tajniki tajskiego boksu. Efektywna nauka tego
stylu wymaga ciężkiego i bezkompromisowego treningu i wzmocnienia
wszystkich partii ciała. Większość technik zarówno w ataku, jak i w
obronie, wymaga zaangażowania i wykonania ruchu całego ciała, popartego
rotacją biodra. Ten specyficzny ruch biodra wraz ze skupieniem się na
umacnianiu budowy ciała wojowników są cechami charakterystycznymi dla
tajskiego boksu.
2. Starożytny boks tajski – „Muay Boran”.
Muay
Boran można przetłumaczyć jako „boks starożytny”. Jest on uważany za
przodka współczesnego Muay Thai, popularnej sztuki walki pochodzącej z
Tajlandii. Wiek tej formy walki czyni jej korzenie trudnymi do
określenia. Dowody archeologiczne wskazują, że sztuki walki podobne do
Muay Boran były praktykowane w wielu krajach południowo-wschodniej Azji
mniej więcej dwa tysiące lat temu. Ta formuła prawdopodobnie została
wymyślona lub zapożyczona od starożytnych armii. Walki w tym stylu
nosiły miano „dhoi muay” czyli „pięściarstwa”lub „walki wręcz” i były
kiedyś bardzo popularne. Pierwotnie uczestnicy meczów Muay Boran nie
ubierali żadnych ochraniaczy, a rolę ringu spełniała otwarta przestrzeń,
otoczona przez tłum widzów, tworzących rodzaj kręgu. O wyniku starcia
decydowała niezdolność do dalszej walki jednego z rywali lub poddanie
się. Według oryginalnych zasad Muay Boran, nie można było dłubać oczu,
łapać ani ciągnąć za włosy, uderzać poniżej pasa i atakować leżącego
przeciwnika. Niektórzy wierzą, iż starożytny boks mógł pochodzić z rejonu Kambodży.
Muay
Boran dzieli się na style reprezentujące różne rejony Tajlandii, z
których każdy posiada swoje cechy charakterystyczne. Na północy jest to
Muay Thasao (Pra Nakorn), kładące nacisk na szybkość, w szczególności
kopnięć. Styl wschodu i północnego wschodu to Muay Korat, akcentujący
siłę. Podobno jedna z technik uderzanych, nauczanych przez szkołę Muay
Korat jest w stanie powalić byka. Odmiana Muay Boran, istniejąca w
centrum Tajlandii to Muay Lopburi, uwydatniająca poruszanie, której
atutami są ciosy proste i techniki kontrujące. Natomiast na południu
Tajlandii dominuje Muay Chaiya – ta szkoła uczy solidnej pozycji i
obrony, jej atutami są akcje łokciem i kolanem.
Specyfika
technik Muay Boran polega na zadaniu przeciwnikowi maksymalnych
uszkodzeń każdym, pojedynczym nawet atakiem. Zwykle są to uderzenia lub
kombinacje technik łokciami i kolanami. Muszą one być zadawane zawsze z
maksymalną siłą i szybkością, w celu jak najszybszego znokautowania
rywala, gdyż następny może właśnie się zbliżać lub już atakować(wariant
militarny i samoobrony). Akcje te w efekcie łatwo powodują śmierć lub
poważne uszkodzenie ciała przeciwnika.
Tradycyjnie
mistrzowie tajskiego boksu mogą uczyć technik Muay Boran jako
zaawansowanych technik nowoczesnego Muay Thai, lecz nie jest to zbyt
często spotykane. Wiele technik starożytnego boksu jest zabronione w
sportowym Muay Thai (np. ataki na stawy). Nawet w Tajlandii niezwykle
trudno znaleźć szkołę chętną do nauczania Muay Boran, ponieważ skupiają
się one głównie na trenowaniu nowoczesnej odmiany tajskiego boksu, jako
łatwiejszej do wytłumaczenia i jako formy zysku. W efekcie istnieje
wiele szkół oferujących naukę starożytnego tajskiego boksu, a w
rzeczywistości uczących jedynie „zwykłego” Muay Thai pod nazwą Muay
Boran.
Starożytny boks tajski był mało znany poza Tajlandią do czasu wypromowania w 2003 roku filmu „Ong Bak”.
3. Boks kambodżański – „Pradal Serey”(kickboxing Khmerów).
Pradal
Serey to kambodżańska nazwa indochińskiego stylu walki w stójce,
uprawianego w Kambodży. W dosłownym tłumaczeniu oznacza „wolną walkę”.
Techniki boksu Khmerów opierają się na uderzeniach pięścią, kopnięciach
oraz akcjach łokciami i kolanami. Dozwolona jest również walka w
klinczu. Względem bliźniaczych stylów walki swych azjatyckich sąsiadów,
Pradal Serey charakteryzuje się zwiększonym naciskiem na zwodzenie
rywala i unikanie jego ataków, zadawanie ciosów łokciem oraz dużą
ruchliwością zawodników w ringu.
Dzisiejsza
forma Pradal Serey różni się nieco od swojej korzennej wersji. Technika
i ruchy zostały zmodyfikowane na potrzeby sportu. Tradycyjny boks Khmerów jest jednym z narodowych sportów Kambodży. Znany jest także pod nazwami Kbach Kun Khmer, Sovanna Phum lub Brodal Serei.
Już
od czasów starożytnych w rejonach Azji południowo-wschodniej uprawiano
różne formy kickboxingu, powstałe pod wpływem sztuk walki z Indii i
Chin. W okresie historii Kambodży określanej jako era Angkor (pomiędzy
dziewiątym i piętnastym wiekiem naszej ery) były przez Khmerów
praktykowane style zarówno walki wręcz jak i z użyciem broni. Dowody
naukowe wskazują początek egzystencji Pradal Serei na dziewiąty wiek
naszej ery. Wierzono, iż Pradal Serei było podstawowym systemem walki
armii Angkoru i jedną z przyczyn wielkiej potęgi imperium Khmerów w
ówczesnej Azji południowo-wschodniej. Wtedy to królestwo Angkor
kontrolowało obszar dzisiejszej Tajlandii, Wietnamu, Kambodży i Laosu.
Ten fakt sprawił, że Khmerowie wierzą iż ich system walki powstał
wcześniej niż inne formy kickboxingu z południowo-wschodniej Azji.
Podstawym argumentem są płaskorzeźby pozostawione przez wczesnych
Khmerów w starożytnych świątyniach Bavonu i innych, pochodzących z
czasów imperium Angkor. Większość zapisków dotyczących starożytnych
Khmerów zostało jednak albo zniszczonych, albo przerobionych przez
tajskie armie po tym, jak Syjamczycy zburzyli i ograbili imperium
Angkoru, biorąc do niewoli najważniejszych przedstawicieli narodu
Khmerów, w tym cały dwór królewski.
Cały
czas mają miejsce ożywione dyskusje na temat prawdziwego pochodzenia
kickboxingu z południowo-wschodniej Azji. Faktem jest, iż rozwój Pradal
Serey został skutecznie zahamowany, ta sztuka walki niemalże wymarła
wskutek kambodżańskiej wojny domowej, zapoczątkowanej w połowie lat
siedemdziesiątych naszego stulecia. 17 kwietnia 1975 roku, w czasach
chaosu wojny w Wietnamie, po rozpadzie kierowanej przez amerykańskie
rządy dyktatorskie władzy kambodżańskiego polityka i dyktatora Lon Nol’a
, grupa ludzi zwana „Czerwonymi Khmerami” przejęła władzę i urosła w
siłę w Kambodży po tym, jak Amerykanie wycofali się z kampanii
wietnamskiej. Plan Czerwonych Kmerów polegał na eksterminacji
nowoczesnego modelu społeczeństwa i stworzeniu swego rodzaju
agrykulturalnej utopii, co wiązało się z wymordowaniem inteligencji,
członków starego rządu i wszystkich, którzy uważani byli za potencjalne
zagrożenie, w tym lekarzy, nauczycieli, aktorów, piosenkarzy, bokserów i
tak dalej. Reszta populacji Khmerów została wtrącona do obozów pracy,
gdzie wielu umierało z głodu i chorób. Podczas trwania reżimu Czerwonych
Khmerów życie straciło około 1,7 miliona obywateli Kambodży, co
stanowiło około 20 procent ich całej populacji. Pożoga trwała cztery
lata, do czasu, gdy Wietnamczycy wraz z byłymi oficerami Czerwonych
Khmerów obalili ludobójczy reżim. W czasach władzy Czerwonych Khmerów
Pradal Serey było zabronione, a wielu bokserów zabitych, co spowodowało
prawie całkowite zniknięcie kickboxingu Khmerów z kart historii
Kambodży. Teraz, gdy w Kambodży w końcu panuje pokój, kickboxing Khmerów
odżywa na nowo.
Od
czasów jego zakazu w latach siedemdziesiątych powstało wiele klubów
przyciągających coraz większe rzesze praktykujących, również z
zagranicy. W tej chwili działa około siedemdziesięciu klubów. Kambodża
stara się wypromować swój styl walki w podobnym stopniu, w jakim
Tajlandia promuje swoje Muay Thai. W czasach, gdy wojna domowa zżerała
ekonomię Kambodży, tajskie Muay Thai zaczęło przyciągać coraz większą
uwagę poza Tajlandią i stało się niezwykle popularne na całym świecie.
Tajowie stworzyli komisje Muay Thai w około stu krajach świata, co
spowodowało iż styl kickboxingu z południowo-wschodniej Azji znany jest
na świecie głównie jako boks tajski. Khmerowie kłócili się o to, że
przed zamianą nazwy państwa Syjam na Tajlandia nie istniało nic o nazwie
Muay Siam. Na posiedzeniu ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Południowo
Wschodniej Azji) w 1995 roku Tajlandia życzyła sobie uogólnienia
wszystkich sztuk walki południowo-wschodniej Azji jako Muay Thai lub
boks tajski. Natomiast reprezentanci Kambodży chcieli, by sport ten
nosił nazwę „SEA boxing” (boks Południowo Wschodniej Azji), co miało
reprezentować style krajów Tajlandii, Kambodży, Laosu i Birmy, lub też
boks „Sovanna Phum”, co w tłumaczeniu znaczy „boks złotego lądu”.
Pomimo, iż język zarówno Tajlandii jak i Kambodży pochodzi z wspólnego
źródła – języka „Pali” i oba kraje reprezentują ten sam rejon
geograficzny, Tajlandia nie zgodziła się na kompromis, a walka o
dziedzictwo kulturowe tych dwóch krajów trwa do dzisiaj. W efekcie
Kambodża nie została dopuszczona do rozgrywek Muay Thai podczas cyklu
„Southeast Asian Games” (głównej imprezy sportowej krajów południowej
Azji) w 2005 roku. Pomimo to, Kambodżański boks prężnie się rozwija.
Zawodnicy reprezentujący tę formułę walki z powodzeniem występują poza
granicami kraju, a rozgrywające się co tydzień imprezy, nadaje narodowa
telewizja Kambodży i mają coraz lepszą organizację(sponsorami są między
innymi Red Bull, M-150 i narodowe telewizje Kambodży).
4. Boks birmański –„Lethwei”.
Lethwei
to forma kickboxingu pochodząca z Birmy (Myanmar). Pod wieloma względami
przypomina ona style walki z sąsiadujących z Birmą krajów położonych na
południowym-wschodzie Azji, takich jak malezyjskie Tomoi, kambodżańskie
Pradal Serey, Muay Lao z Laosu czy tajskie Muay Thai.
Boks
Tajski nazywany jest czasem „nauką ośmiu kończyn”(dwie ręce, dwie nogi,
plus dwa kolana i dwa łokcie). Lethwei można natomiast nazwać „nauką
dziewięciu kończyn”, gdyż dodatkowo dozwolone są w nim akcje głową.
Porównując Lethwei do Muay Thai, boks birmański wydaje się sportem
bardziej brutalnym i ekstremalnym.
Bokserzy
pochodzący z Birmy są zazwyczaj nieco więksi i ciężsi niż swoi tajscy
sąsiedzi. Techniki Lethwei w porównaniu do pokrewnych
południowo-azjatyckich styli kickboxingu wydają się wolniejsze lecz
mocniejsze. Najwcześniejsze znane do tej pory zapiski dotyczące Lethwei
sięgają okresu birmańskiego Imperium Pyu. Starożytne armie birmańskie z
powodzeniem stosowały Lethwei, Bando oraz ich odpowiednika z użyciem
broni – Banshay, wygrywając wiele wojen przeciw sąsiadującym krajom.
Wojownicy
praktykujący Lethwei walczą bez rękawic i ochraniaczy, jedynie owijając
ręce materiałem z naturalnego włókna lub gazy. Tradycyjne walki miały
miejsce w „ringach” przypominających piaskownice (w obecnych czasach
odbywają się w „zwykłych” ringach). Często spotykane techniki Lethwei to
kopnięcia, ataki kolanami, łokciami i głową, uderzenia otwartą dłonią
oraz obalenia i rzuty.
Tradycyjnie
mecze Lethwei trwały do czasu, gdy jeden z zawodników nie mógł dalej
kontynuować walki. W dawniejszych czasach remisy nie wchodziły w grę,
jedyną opcją zakończenia rywalizacji było zwycięstwo lub porażka przez
nokaut. Nie istniała również punktacja. Ekstremalny rozlew krwi był
wówczas na porządku dziennym, a śmierć jednego z zawodników żadną
niespodzianką. W dzisiejszych czasach, jeżeli podczas meczu Lethwei
następuje nokaut, poszkodowany dostaje czas na „dojście do siebie” i
szansę na kontynuowanie walki. W efekcie niezwykle ważne stały się
elementy takie jak obrona, kondycja i odporność na ciosy. Birmańscy
bokserzy spędzają dużo czasu na przygotowaniu swego ciała do absorpcji
niszczycielskich ataków przeciwnika, jak również na dopracowywaniu
swoich ”broni”- jak najmocniejszych technik.
Dzisiejsze
Lethwei to połączenie tradycji z postępem cywilizacyjnym – zaowocowało
powstaniem w 1996 roku „Tradycyjnego Boksu Birmańskiego”. Nowoczesna
wersja Lethwei ewoluowała w zorganizowaną formę sportu podlegającą
władzom rządowym. W większym stopniu przypomina sportową odmianę Muay
Thai, nie zaś swą korzenną wersję ekstremalnej walki, często na śmierć i
życie. Niekiedy bokserzy birmańscy próbują swych sił w kickboxingu i
Muay Thai poza Birmą, lecz nie będąc w stanie przystosować swojego stylu
walki do zasad obowiązujących w światowych federacjach kickboxingu, nie
mają większych szans na zdobywanie znaczących zawodowych tytułów. Z
kolei wielu bokserów z Birmy walczy z różnym skutkiem w Tajlandii,
głównie na zasadach Muay Boran.
5. Boks malezyjski – „Tomoi”.
Tomoi
to nazwa malezyjskiej odmiany kickboxingu z rodziny stylów
praktykowanych w krajach południowo-wschodniej Azji. Nazwa Tomoi odnosi
się do słów „siku lutut”, co w języku malezyjskim tłumaczy się dosłownie
jako „kolana łokcie”. Ta szkoła walki dzieli historię z innymi sztukami
walki z sąsiednich krajów, bazuje na technikach pochodzących
najprawdopodobniej z Chin i Indii. Dokładnie nie wiadomo, kiedy zaczęto
praktykować Tomoi, natomiast słowo „tomoi” odnosi się do słów „dhoi
muai” lub dhee muay”, które po tajsku znaczą „pięściarstwo” lub „walka
na pięści” i odnoszą się do Muay Boran – starożytnego boksu, tajskiej
odmiany walki bez rękawic.
Tomoi jest szeroko praktykowane na północy Malezji, wzdłuż granicy z Tajlandią(regiony Terengganu i Kelantan).
Region
Terengganu prowadził handel na szeroką skalę z Angkorem(Kambodża) i na
początku dziewiętnastego wieku został zajęty przez Syjam (przyszłą
Tajlandię). Tomoi zostało tam zakorzenione dużo wcześniej, bo w Malezji
od dawna mieszkało wielu etnicznych Tajów. Jeszcze przed przed brytyjską
kolonizacją boks z użyciem kolan i łokci był tam popularny nie tylko
wśród Tajów, lecz również Malezyjczyków, Chińczyków i Hindusów. Było tak
do czasu, kiedy to rząd graniczącego z Tajlandią malezyjskiego regionu
Kelantan, będący pod władaniem Malezyjskiej Partii Islamskiej(PAS)
zabronił wielu tradycyjnych sztuk, w tym ubioru, tańca i Tomoi. Pomimo
to kickboxing był tam dalej praktykowany przez niewielką garstkę ludzi,
jednak jego popularność wygasała i coraz więcej mieszkańców Malezji
zaczęła zamiast Tomoi używać jego tajskiej nazwy Muay Thai. W roku 2006
zakaz uprawiania Tomoi wygasł. Promotorzy walk nazywają je od tamtej
pory mianem „Muay Kelate” - ”kickboxingu w stylu wolnym”, lecz większość
malezyjskich komentatorów wciąż używa nazwy „Tomoi”.
6. Boks laotański – “Muay Lao”.
Muay
Lao to laotański styl kickboxingu, z użyciem technik znanych z Muay
Thai i jego bliźniaczych odmian. Przedstawiciele starszych pokoleń
Laotańczyków twierdzą, iż Muay Lao przybyło do nich z nie z Tajlandii,
lecz z rejonów dzisiejszej Kambodży. Trwają spory na temat pochodzenia
systemu walki znanego w świecie jako boks tajski. Laotańczycy są zdania,
że kambodżańscy Khmerowie go zapoczątkowali, a Tajowie wypromowali na
świat, lecz tylko dla siebie, a wielu mistrzów Muay Thai łączy z
Tajlandią jedynie obywatelstwo, nie zaś pochodzenie etniczne. W
dominacji stylu z dawnego Syjamu nad swoimi sąsiednimi odpowiednikami
pomogły w głównej mierze poważne utrudnienia, blokujące rozwój sztuk
walki w państwach sąsiadujących z Tajlandią.
W
czasach, gdy Muay Thai miało pełną swobodę rozwoju, Kambodżę zżerała
wojna domowa, a tak zwani Czerwoni Khmerzy przez cały okres swej władzy
zabraniali w tym kraju uprawiania kickboxingu i wymordowali wielu jego
wybitnych przedstawicieli. Rozwój malezyjskiego Tomoi zatamował zakaz
wprowadzony przez Malezyjską Partię Islamską, zniesiony dopiero w 2006
roku. Z kolei birmańskie Lethwei okazało się zbyt ekstremalne jak na
nowoczesną formę sportu i jedynym rodzajem zawodów, w których jak dotąd
mogą rozwinąć skrzydła birmańscy bokserzy poza swoim krajem jest ringowa
odmiana Muay Boran, kultywowana głównie w Tajlandii.
Muay
Lao praktykowane jest w swojej ojczyźnie głównie jako forma sportu.
Obecnie rozgrywa się wiele tak zwanych „meczów przyjaźni” pomiędzy
przedstawicielami Tajlandii a wojownikami innych stylów
południowo-wschodniej Azji, w tym również Muay Lao.
źródła: wikipedia.org; youtube.com; nationmultimedia.com; forum asiafinest.com; tudiscovery.com;
Artykuł Wojciecha Tomaszewskiego