"Naród jest wytworem życia
państwowego. Wszystkie istniejące narody mają swoje własne państwa, albo je
niegdyś miały i bez państwa żaden naród nie powstał. Fakt istnienia państwa
daje początek idei państwowej, która jest jednoznaczna z ideą narodową. Podstawy
instynktów i uczuć narodowych mają swój początek w
czasach bytu bezpaństwowego, plemiennego, tam już istnieją przymioty decydujące
o zdolnościach państwowotwórczych szczepu, ale dopiero byt państwowy buduje na
nich właściwą psychikę narodową, opartą na podstawie instynktów rodzinnych,
rodowych i plemiennych; on ją też rodzi w całości tam, gdzie, gdzie nawet jej
podstaw nie było. To, co działa z początku jako przymus fizyczny, wchodzi w
instynkty i staje się w następstwie przymusem moralnym".
(Roman Dmowski, Podstawy polityki polskiej, "Przegląd Wszechpolski" 1905, ss. 334-360, cyt. za: Narodowa Demokracja. Antologia myśli politycznej "Przeglądu Wszechpolskiego" (1895-1905), wybór, wstęp i oprac. B. Toruńczyk, Aneks, Londyn 1983, s. 228).