Irlandzka Armia Republikańska (IRA) to
ugrupowanie, które budzi ogromne kontrowersje. Znajduje wielu zwolenników i
przeciwników zarówno pośród prawicy, jak i lewicy. Z jednej strony przedstawia
romantyczny etos walki o niezależność, tradycję, religię i niepodległość, z
drugiej przywołuje na myśl zamachy terrorystyczne, które pochłonęły wiele
ofiar.
Aby omówić działalność IRA najpierw należy
skrótowo przedstawić historię Irlandii, która odgrywa kluczową rolę w
zrozumieniu polityki tej organizacji. W swych najdawniejszych czasach Irlandia
była podzielona na pięć królestw: Ulster (Ulaidh), Meath (Midhe), Leinster
(Laighin), Munster (Mumhain) i Connaught. Między V a VI wiekiem doszło do
pełnej chrystianizacji wyspy, przypisuje się to działalności św. Patryka. Podzielone
na małe księstwa terytorium padło atakiem wikingów w VIII w. n.e. Pomiędzy X-XI
wiekiem tworzą się zręby jednego państwa, co pozwala przeciwstawić się
Normanom. Najsłynniejszym przywódcą walk przeciw najeźdźcom był Brian Śmiały
(Brian Bóruma), który odbił Dublin w 1002 roku oraz spalił Drzewo Thora –
święte drzewo wikingów, został królem Irlandii. Zginął w 1014 roku w walce z
Normanami.
Od XII wieku Irlandia stopniowo przechodzi pod
panowanie angielskie. W XV wieku zaczęto wprowadzać reformy mające na celu
wzmocnienie brytyjskiej władzy, m.in. uznanie kontroli angielskiej nad
parlamentem irlandzkim. Pod koniec XVI wieku zaczęła się protestancka
kolonizacja prowincji Ulster. W 1641 roku wybuchło powstanie irlandzkich
katolików. Zostało krwawo stłumione przez Cromwella w 1652 roku. Efektem tego
były liczne represje dotykające katolików, m.in. konfiskata ziemi i przekazanie
jej protestantom. Pod koniec XVII wieku dochodzi do dalszych represji.
Przywrócono obowiązek płacenia przez wszystkich mieszkańców (niezależnie od
wyznania) podatku na rzecz państwowego Kościoła anglikańskiego. Zakazano
katolikom zasiadania w irlandzkim Parlamencie; tzw. prawa karne uniemożliwiły
katolikom obejmowanie wszelkich stanowisk w urzędach i wojsku, wykonywanie
zawodów prawniczych, nauczanie, uczenie się zagranicą, kupowanie ziemi lub
dziedziczenie jej po protestantach. Po rewolucji francuskiej przyznano
katolikom prawa polityczne. Dzięki wsparciu Francuzów zjednoczeni Irlandczycy
wzniecili powstanie irlandzkie w 1798 roku. Po jego upadku rząd brytyjski
przeforsował w 1800 unię realną Wielkiej Brytanii z Irlandią i rozwiązano
Parlament w Dublinie, a protestanccy posłowie z Irlandii weszli do brytyjskiej
Izby Gmin. W 1803 doszło do nieudanego buntu pod przywództwem Roberta Emmeta.
XIX wiek to okres walki o prawa do ziemi dla chłopów irlandzkich, zwiększenie
niezależności Irlandii oraz respektowanie praw katolików.
W 1905 roku powstaje partia Sinn Fein jako grupa
społecznych, politycznych i kulturalnych irlandzkich organizacji. W
poniedziałek wielkanocny 24 kwietnia 1916 roku połączone siły Irlandzkich
Ochotników i socjalistycznej Armii Obywatelskiej Jamesa Connolly’ego opanowały
wiele znaczących budynków w Dublinie. Proklamowali utworzenie Republiki
Irlandii, której prezydentem został Patrick Pearse. Po 5 dniach powstanie
zostało krwawo stłumione. 16 przywódców na czele z Conolly’m i Pearse’m zostało
skazanych na karę śmierci. Ten ruch wywołał oburzenie zarówno w Irlandii, jak i
w Anglii oraz USA. Przegrane powstanie okazało się sukcesem propagandowym. Sinn
Fein zaczęła zyskiwać poparcie społeczne. Pozwoliło to na wygranie wyborów w
Irlandii w 1918 roku.
IRA rozpoczyna działalność
W 1919 roku proklamowano Republikę Irlandii oraz
ogłoszono powstanie Irlandzkiej Armii Republikańskiej na czele z Michaelem
Collinsem. IRA rozpoczęła klasyczną walkę partyzancką przeciwko angielskim
żołnierzom. W 1920 Irlandia, decyzją rządu w Londynie, została podzielona na
część katolicką (26 hrabstw ze stolicą w Dublinie) i protestancką (6 hrabstw ze
stolicą w Belfaście). Katolicka część miała uzyskać status dominium
brytyjskiego pod warunkiem, iż Irlandczycy uznają zwierzchność króla
angielskiego, cofną uchwałę o powstaniu niezależnej republiki oraz zgodzą się
na przyłączenie protestanckiej części do Wielkiej Brytanii. Mimo protestów
części IRA w 1921 roku warunki zostały spełnione. Jednym z sygnatariuszy
traktatu angielsko-irlandzkiego był Michael Collins. Doprowadziło to do rozłamu
w IRA na część popierającą traktat (utworzyli armię Wolnego Państwa Irlandzkiego)
oraz IRA antytraktatową. Przeciwnicy traktatu doprowadzili do wybuchu wojny
domowej w 1922 roku. Trwała 15 miesięcy. W walkach zginęło w zależności od
źródeł 1-2 tys. ludzi, zabity został Michael Collins. Zwyciężyli zwolennicy
podziału Irlandii.
Południowa część Irlandii bardzo szybko osiągnęła
niepodległość. W 1937 roku w Dublinie uchwalono konstytucję. Podczas II wojny
światowej Irlandia zachowała neutralność. W tym czasie IRA próbowała podjąć
próby współpracy z III Rzeszą. Po wojnie działalność IRA skupiła się na walce o
odzyskanie 6 hrabstw protestanckich należących do Wielkiej Brytanii,
organizacja zaczęła skłaniać się ku ideologii marksistowskiej. W latach 50. XX
wieku IRA przeprowadzała ataki na granicy Irlandii Północnej, jednak nie były
one skuteczne. Do ponownego masowego odrodzenia organizacji doszło w 1969 roku.
W lipcu tego roku pokojowa manifestacja Katolickiego Ruchu Obrony Praw
Obywatelskich w Londonderry została zaatakowana przez protestanckie bojówki
(B-specials). Policja nie reagowała. Katolicy postanowili znowu walczyć.
Jesienią 1969 odbył się kongres IRA, doszło do podziału organizacji na dwie
frakcje: PIRA (Provisional IRA – IRA Tymczasowa), która postawiła na wartości
republikańskie, zaczęła przygotowania do walki partyzanckiej oraz Official IRA
(IRA oficjalna). Zaczęto budować barykady, uniemożliwiające przejazd i
utrudniające działania policji i wojska (tzw. strefy No-Go).
30 stycznia 1972 roku w Derry, w Irlandii
Północnej, w czasie trwania pokojowej, katolickiej demonstracji żołnierze
brytyjscy zabili 13 jej uczestników i ranili 14. Wydarzenie to przeszło do
historii pod nazwą „krwawa niedziela” . Zaczęła się wojna, w której IRA
walczyła nie tylko z ulsterską policją i brytyjską armią, ale również z
protestanckimi organizacjami zbrojnymi (np. UVF, LVF). 1972 rok to najbardziej
krwawy rok w historii powojennego IRA. W skutek akcji terrorystycznych zginęły
474 osoby, w tym 255 zabitych przez IRA. Konflikt przeniósł się poza Irlandię
Północną, np. w Birmingham podłożono bomby w dwóch pubach, zginęło 9 osób.
Przez całą dekadę lat 70. XX wieku dochodzi do zamachów i starć z policją. W
1979 roku zostaje zabity krewny królowej brytyjskiej, lord Mountbatten oraz
uszkodzono Westminster Hall w wyniku zamachu bombowego.
Bardzo istotną datą w historii IRA jest 5 maja
1981 roku. Po 66 dniach strajku głodowego umiera Bobby Sands, lider IRA i poseł
Izby Gmin. Nie był to pierwszy strajk głodowy. 27 października 1980 roku grupa
irlandzkich więźniów odmówiła przyjmowania pokarmu. Żądali m.in. prawa do
utrzymywania kontaktów z innymi więźniami, prawa do jednego widzenia, jednego
listu i jednej paczki w tygodniu czy możliwości organizowania własnych zajęć
edukacyjnych i rekreacyjnych. Bezskutecznie, strajk upadł w grudniu 1980 roku.
Władza nie spełniła żądań protestujących, którzy w wyniku głodu byli w ciężkim
stanie i znajdowali się w szpitalach. Podjęto decyzję o nowym strajku, którego
liderem miał zostać Robert „Bobby” Sands. Drugi protest rozpoczął się 1 marca
1981 roku, aby zwiększyć jego skuteczność postanowiono, iż kolejni strajkujący
przyłączą się stopniowo. Miało to zapewnić większą skuteczność, wywrzeć presję
na władzę. W międzyczasie w okręgu South Tyron miały odbyć się wybory
uzupełniające do Izby Gmin. Postanowiono, że wystartuje w nich Bobby Sands.
Uzyskał ponad 30 tys. głosów i został posłem. Po 66 dniach głodówki Sands
zmarł. Na pogrzebie zjawiło się ponad 100 tysięcy osób, w wyniku zamieszek
zginęło kilkanaście osób. Władza wciąż nie ustępowała, strajk trwał dalej.
Zmarły kolejne osoby. Irlandzki Kościół namówił rodziny więźniów, którzy
zapadli w śpiączkę, aby poprosiły więzienne władze o podanie im kroplówek.
Strajk przestał mieć sens, został rozwiązany 3 października.
Lata 80. XX wieku to w dalszym ciągu walka
partyzancka. W zamachach IRA giną kolejne osoby. W 1984 roku śmierci uniknęła
ówczesna premier Wlk. Brytanii, Margaret Thatcher. Bombę podłożono w Brighton,
w hotelu, gdzie odbywał się zjazd partii konserwatystów. Atakowano
przedstawicieli władzy, protestanckich prokuratorów, żołnierzy, policjantów,
sędziów, polityków. Na początku lat 90. XX wieku przeprowadzono zamachy bombowe
w centrach największych brytyjskich miast, wyrządzając ogromne szkody. Jednak
IRA ostrzegała telefonicznie, iż planuje zamachy, wskutek czego było niewiele
ofiar wśród cywili.
We wrześniu 1994 roku doszło do pierwszego
zawieszenia broni, przetrwało ono do 1996 roku. W 1997 roku ogłoszono kolejne,
które trwa do dziś. W 1998 roku podpisano porozumienie wielkopiątkowe między
rządami Irlandii i Wielkiej Brytanii. Opierało się na uznaniu pokojowych i
demokratycznych metod działania, w ciągu dwóch lat od podpisania zostaną
wypuszczeni więźniowie organizacji paramilitarnych i nastąpi rozbrojenie tych
organizacji, Irlandia zobowiązała się do zmiany zapisów w swojej konstytucji
dotyczących roszczeń terytorialnych wobec Irlandii Północnej, a Wielka Brytania
zobowiązała się uchylić ustawę o administrowaniu Irlandią. Członkowie IRA,
którzy nie zgodzili się z zawieszeniem broni, powołali RIRA (Real IRA –
Prawdziwa IRA) ujawniła się również CIRA (Continuity IRA, IRA Kontynuacja),
która wyodrębniła się w 1986 roku, gdy IRA zrezygnowała z niezasiadania swoich
przedstawicieli w organach Republiki Irlandzkiej i Wielkiej Brytanii (Irlandii
Północnej), ale organizacja trzymała to w tajemnicy.
Po zamachach na WTC w 2001 PIRA oddała część
swojego arsenału do zniszczenia, wycofała się z działalności terrorystycznej. W
dalszym ciągu walczy CIRA, jednak ma ograniczone pole działania. Mała ilość
członków oraz brak wsparcia finansowego od irlandzkiej emigracji w USA powoduje
sporadyczną aktywność bojówkarską. 28 lipca 2005 roku IRA oficjalnie ogłosiła
koniec walki zbrojnej, a 26 września złożyła obliczaną na ponad 150 ton broń.
Rząd angielski w ramach współpracy ogłosił plan normalizacji dla Irlandii
Północnej, zakładający zmniejszenie liczby brytyjskich żołnierzy w tej
prowincji o połowę (ok. 5 tys. żołnierzy).
W dalszym ciągu aktywna zostaje RIRA, jednak jej
działalność sprowadza się do walki z międzynarodowym systemem finansowym czy
lokalnymi dilerami narkotyków. Postulat walki o przyłączenie Irlandii Północnej
do Irlandii jest aktualny, jednak związane z tym działania nie są już tak
brutalne i brawurowe, jak miało to miejsce w latach 70. i 80. XX wieku. W 2012
roku doszło do zjednoczenia organizacji, walczących o przyłączenie Północnej
Irlandii. Prawdziwa IRA (RIRA), Republikańska Akcja Przeciwko Narkotykom (RAAD)
i niezależni działacze połączyli się w jedną organizację – IRA. Utworzenie
jednej organizacji ma uwiarygodnić ideę, o którą wszystkie walczą. Poza
organizacją działa CIRA.
IRA – ideologia, wsparcie międzynarodowe,
zaplecze polityczne
Ideologia IRA nie była nigdy jednorodna.
Naczelnym celem była niepodległość Irlandii, jednak w zależności od czasów, w
których organizacja działała, można dopatrzeć się różnych inspiracji.
Początkowo były to idee republikańskie, później, w latach 70. i 80. -
marksistowskie. Obecnie dominuje bardziej pragmatyczne podejście. IRA nigdy nie
prowadziła poważnych rozważań ideologicznych. Skupiano się na bezpośrednim
działaniu. Można zaryzykować twierdzenie, iż ideologia IRA skupiała się i
skupia na takich elementach, jak irlandzki nacjonalizm, katolicyzm, nacisk na
sprawy społeczne, niepodległość, walka o tożsamość - reszta rozwiązań jest
powiązana z dominującą aktualnie radyklaną ideologią i potencjalnymi
sojusznikami.
Partią, która przez wiele lat była politycznym
reprezentantem IRA jest Sinn Fein („My sami”). Powstała w 1905 roku, popierała
powstanie wielkanocne, w latach 1919-1921 kierowała walką zbrojną o
niepodległość kraju. Później podzieliła się na dwa odłamy, lewicowy i
prawicowy. Została reaktywowana w latach 50. XX wieku, przyjęła rolę organu
politycznego IRA. Jest to partia lewicowa z silnym akcentem narodowym i
katolickim. Jest jedną z najważniejszych partii życia politycznego Irlandii i
Wielkiej Brytanii. Posiada przedstawicieli w Parlamencie Europejskim. Od 1983
roku partii przewodzi Gerry Adams.
Sinn Fein jest partią eurosceptyczną, katolicką i
narodową. Występuje w obronie mniejszości, mimo katolicyzmu dopuszcza aborcję w
bardzo skrajnych przypadkach. Opowiada się za zjednoczeniem Irlandczyków. Przekonuje
przy tym, iż pragnie niepodległości Irlandii Północnej oraz równości dla
wszystkich na wyspie. Chce osiągnąć spokój za pomocą rozmów, a nie walki.
Często odwołuje się do irlandzkiej tradycji. W gospodarce preferuje solidaryzm.
Uważa, iż to ludzie tworzą gospodarkę, nie mogą być poza nią. Mają równe prawa
w dostępie do dóbr. Sinn Fein chce oprzeć państwo na lokalnych wspólnotach,
ponieważ są one miejscem przechowywania tradycji irlandzkich. Partia wspiera
tendencje niepodległościowe Basków oraz Palestyńczyków.
W powojennej działalności IRA była wspierana
przez rząd Muamara Kaddafiego. Dostarczał im broń oraz pieniądze na
działalność. Fundusze otrzymywano również od irlandzkiej emigracji w USA,
ludności nastawionej nacjonalistycznie, irlandzkich katolików, zdarzały się
również napady na banki. Stosunkowo dobrą współpracę IRA nawiązała z
Organizacją Wyzwolenia Palestyny oraz ETA. IRA szkoliła również bojówkarzy
FARC.
Podsumowując, IRA przechodziła różne okresy
działalności. Początkowo bardzo prężnie działająca, następnie po II wojnie
światowej mało aktywna. W końcówce lat 60. XX wieku powróciła do masowego,
radykalnego działania. Po zawieszeniu broni w latach 90. XX wieku organizacja
pozostaje w letargu do kolejnego wydarzenia, które wstrząśnie Irlandczykami.
IRA często dzieliła się różnego rodzaju mniejsze grupy, przez krótki okres
czasu była jedną, zwartą organizacją. Mimo tego zawsze walczyła o to samo, o
niepodległą, katolicką Irlandię, z o wiele silniejszym państwem, jakim była i
jest Wielka Brytania. Walka terrorystyczna (IRA) i polityczna (Sinn Fein)
doprowadziły do utworzenia niepodległej Irlandii, mimo tego w dalszym ciągu
trwają starania o odzyskanie Irlandii Północnej. Jest to problem trudny do
rozwiązania, gdyż większość mieszkańców tego terytorium to protestanci. Mimo
tego, że Anglia mogłaby oddać terytorium, które jest dla niej tylko problemem
politycznym i finansowym (m.in. nakłady na wojsko i policję), to musi się to
odbyć za zgodą większości mieszkańców. Wydatki na Irlandię Północną pochłonęły
już ponad 15 mld funtów, natomiast średnia roczna dotacja dla tego terenu to
ok. 2 mld funtów.
D. G. Boyce, Nationalism in Ireland, 1995 London, New York.
R. Alonso, The IRA and armed struggle, 2007 London, New York.
V. Grotowicz, Terroryzm w Europie Zachodniej – w imię narodu i lepszej sprawy¸ 2000 Warszawa, Wrocław.
Irlandia: Bojownicy RIRA kontra gangsterzy, autonom.pl [dostęp: 12 VI 2013].
Płn. Irlandia: Zjednoczenie republikańskich bojowników zamiast powołania “Nowej IRA”, autonom.pl [dostęp: 12 VI 2013].
Tomasz Kosiński
Za:
http://kierunki.info.pl/2015/06/tomasz-kosinski-o-co-walczy-irlandzka-armia-republikanska