Bolesław Piasecki to jedna z najbardziej
znaczących postaci przedwojennego obozu narodowego. Jego
niejednoznaczne wybory i wzajemnie sprzeczne działania polityczne do
dziś budzą kontrowersje i zażarte dyskusje między przeciwnikami i
zwolennikami legendarnego przywódcy „Falangi”. Nazywany naprzemiennie
zdrajcą i sprytnym, politycznym graczem po dziś dzień rodzi gorące
emocje.
Urodził się 18 lutego 1915 r. w Łodzi,
jednak młodość spędził w Warszawie. W 1927 r. rozpoczął naukę w
gimnazjum im. Jana Zamoyskiego – już wówczas angażując się w działalność
narodową. W 1931 r. zdał maturę i rozpoczął studia prawnicze na
Uniwersytecie Warszawskim. W czasie studiów był kierownikiem Oddziału
Akademickiego Obozu Wielkiej Polski, działał również w Sekcji Młodych
Stronnictwa Narodowego. W 1934 r. był jednym z działaczy, którzy
postanowili założyć niezależną względem SN organizację, głoszącą hasła
antykapitalistyczne oraz negującą metody działania narodowych
demokratów. 14 kwietnia 1934 r. stał się jednym z sygnatariuszy słynnej
deklaracji ideowej Obozu Narodowo–Radykalnego. Po niespełna trzech
miesiącach działania ONR został zdelegalizowany przez władze sanacyjne,
które w prężnie rozwijającej się organizacji widziały spore zagrożenie. W
wyniku nagonki Piasecki został aresztowany 16 czerwca 1934 r., zaś 7
lipca przewieziony do obozu w Berezie Kartuskiej. Zwolniony został we
wrześniu tego samego roku, a w kwietniu 1935 r. stanął na czele Ruchu
Narodowo–Radykalnego, zwanego „Falanga”(od nazwy tygodnika wydawanego
przez RN–R). Wśród zwolenników Piaseckiego, nazywanych „bepistami”,
znaleźli się Zygmunt Przetakiewicz, Jerzy Hagmajer, Wojciech
Wasiutyński, Marian Reutt oraz Zygmunt Dziarmaga. Falangiści głosili
bardzo radykalny program gospodarczy (m.in. gospodarka planowa,
przyspieszone uprzemysłowienie, upaństwowienie fabryk i handlu
hurtowego), antysemityzm (jednak nie o charakterze rasistowskim, a
wypływający raczej z przesłanek ekonomicznych i przekonania o
nieprzezwyciężalnych różnicach kulturowych pomiędzy Polakami a Żydami)
oraz koncepcję „totalizmu katolickiego” – całkowitego podporządkowania
życia społecznego i prywatnego zasadom katolickim.
W tym samym roku Bolesław Piasecki wydał
swoje słynne dzieło pt. „Duch czasów Nowych a Ruch Młodych”, gdzie
dokonał analizy prądów dominujących w ówczesnej rzeczywistości i
opracował metody dostosowania się do nich. Uznawał twórczość w służbie
Narodu za najważniejszy cel doczesny człowieka, jednak głównym celem
życiowym jego zdaniem miało być zbawienie. Praca na rzecz Narodu miała
być zresztą głównym zadaniem prowadzącym do tego celu. Ponadto uznał
szczególną wagę takich zagadnień, jak wychowanie narodowe i wprzęgnięcie
jak największej liczby członków Narodu do czynnej działalności na jego
rzecz.
W czasie kampanii wrześniowej brał
udział w obronie stolicy jako podporucznik wojsk pancernych. Został
aresztowany przez gestapo i więziony do kwietnia 1940 r. Z więzienia
zwolniony po interwencji jednej z wpływowych włoskich rodzin. Pobyt w
więzieniu nie zniechęcił go do działalności konspiracyjnej. W 1940 r.
założył organizację pod nazwą Konfederacja Narodu (KN). Powstała z
połączenia kilku mniejszych ugrupowań, ale po pewnym czasie jej
komendantem został Piasecki i to jego ludzie (J. Hagmajer, R. Reiff, A.
Gozdawa-Reutt) oraz ideologia zdominowały KN. Program polityczny KN był
rozwinięciem pewnych tez przedwojennej „Falangi”, nieco jednak
zmienionym. Piasecki był także dowódcą Uderzeniowych Batalionów
Kadrowych, zbrojnego ramienia Konfederacji Narodu, które od maja 1943 r.
stoczyły 32 potyczki z Niemcami. Po ich scaleniu z Armią Krajową w 1943
r., został dowódcą 3. batalionu 77. Pułku Piechoty AK w stopniu
porucznika, walczącego na Nowogródczyźnie. Uniknął internowania w czasie
akcji „Burza” – po powrocie do Polski centralnej kontynuował
działalność konspiracyjną, tym razem przeciwko PKWN. W listopadzie 1944
r. aresztowany przez władze wojskowe i uwięziony w Lublinie.
Przesłuchiwany kilkakrotnie przez gen. Iwana Sierowa.
W tym miejscu zaczyna się najbardziej
kontrowersyjny okres życia politycznego Bolesława Piaseckiego. Choć
jeszcze jesienią 1944 r. nawoływał do tego, by trwać w konspiracji i po
wybuchu kolejnej wojny zaatakować Armię Czerwoną, rozpoczął jawną
kolaborację z reżimem komunistycznym. Mimo iż od 1944 r. przebywał w
rękach NKWD, mając najgorsze „referencje” z możliwych, które
kwalifikowały go do kary śmierci, Piasecki nie tylko uratował życie, ale
nawet przekonał gen. Iwana Sierowa, że komunistom opłaci się zgoda na
utworzenie katolickiej grupy politycznej pod jego przywództwem. Piasecki
argumentował w memoriałach napisanych w więzieniu, że jeśli on, jeden z
czołowych przedwojennych antykomunistów, przekona do nowego ustroju
wielu ludzi wrogo doń nastawionych, odniesie to pożytek dla nowej
władzy. Zadeklarował wsparcie dla reform wprowadzanych przez komunistów,
tj. reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu, ponadto przedstawił
władzom pomysł stworzenia środowiska legalnie działających katolików
świeckich. Dzięki temu otrzymał koncesję na wydawanie pisma „Dziś i
jutro”, wychodzącego od 25 listopada 1945 r.
To właśnie wokół tygodnika powstało
środowisko polityczne, które w 1951 r. przyjęło formę Stowarzyszenia
„PAX”. Oczywiście Piasecki został jego prezesem, funkcję tę sprawującdo
końca życia. Początkowo Kościół katolicki wyrażał raczej życzliwą
postawę wobec jego osoby i „PAX-u”. Piasecki miał dobry kontakt z
kardynałem Stefanem Wyszyńskim. Jednak w 1953 r., gdy Piasecki
bezskutecznie namawiał uwięzionego kardynała, by ten uznał prawo PZPR do
typowania kandydatur na stanowiska biskupie, sytuacja uległa zmianie.
Dość surowo działalność „PAX-u” oceniała Stolica Apostolska. Książka
Bolesława Piaseckiego – „Zagadnienia istotne. Artykuły z lat 1945 –
1954” została wpisana do Indeksu Ksiąg Zakazanych przez Magisterium
Kościoła dekretem z 28. czerwca 1955 r., wraz z PAX- owskim tygodnikiem
„Dziś i Jutro”. Piasecki nigdy oficjalnie nie wycofał głoszonych tam
poglądów, ale z chwilą wciągnięcia wyżej wymienionych tytułów na Indeks,
wycofał ze sprzedaży „Zagadnienia istotne…”. W maju 1956 r. tygodnik
„Dziś i Jutro” zamknięto, zastępując go nowym pismem „Kierunki”. Od 1965
r. był posłem na Sejm PRL. W latach 1971–1979 sprawował także funkcję
członka Rady Państwa. Był dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy z Haliną
Kopeć, żołnierzem Armii Krajowej (zginęła w Powstaniu Warszawskim), po
raz drugi z Barbarą Kolendo, łączniczką Konfederacji Narodu.
Bolesław Piasecki zmarł 1. stycznia 1979
r. w wyniku ciężkiej choroby. Spoczął na warszawskich Powązkach. W jego
pogrzebie uczestniczyli przedstawiciele władzy, a także delegacje rządu
Czechosłowacji i NRD.
Postać Bolesława Piaseckiego do dziś nie
przestaje intrygować. Jego przedwojenna oraz wojenna działalność
przyczyniła się niewątpliwie do rozwoju myśli narodowo – radykalnej. Po
wojnie był z całą pewnością sojusznikiem komunistów, jednak starał się o
pewną autonomię, prowadząc swego rodzaju grę.Usiłował oddziaływać na
decydentów PZPR, zabiegał również o kontakty z najbardziej znaczącymi
urzędnikami. Prawdopodobnie była to próba wprowadzenia w życie koncepcji
„przezwyciężenia zwycięzcy”. Trudno zatem o jednoznaczną ocenę jego
postaci, zwłaszcza działalności Stowarzyszenia „PAX”. Stowarzyszenie
regularnie pomagało byłym żołnierzom AK, pomagając znaleźć pracę i
uniknąć prześladowań. Natomiast dzięki pozycji społecznej, jaką udało
się uzyskać Piaseckiemu, wielu byłych żołnierzy Armii Krajowej zostało
uratowanych od kary śmierci i więzienia.