I. Korporacjonizm i gospodarstwo
Korporacjonizm nie jest systemem gospodarczym i może istnieć w różnych ustrojach gospodarczych.
Łączy się jednak z pewnym podłożem
ekonomicznym i z pewną wiązanką pojęć i instytucji ekonomicznych, które
wynikają z personalistycznego poglądu na budowę społeczeństwa.
Korporacjonizm będzie katolicki, gdy przyjmie katolicką filozofię społeczną i katolicką etykę gospodarczą.
Głoszą one, że jednostka jest
samodzielnym podmiotem działalności gospodarczej, posiada prawo decyzji i
odpowiada za swój stan gospodarczy, że zatem konieczną instytucją jest
własność prywatna, wolność gospodarcza i współzawodnictwo, że państwu
przysługują pozytywne uprawnienia w dziedzinie gospodarczej; że życie
gospodarcze opiera się na współpracy a nie na walce klas itp.
Ale korporacjonizm nie jest określonym
systemem gospodarczym i dlatego np. mogą istnieć różne formy własności,
mogą być węższe lub szersze granice wolności gospodarczej.
Korporacjonizm nie godzi się z
gospodarstwem planowym, ponieważ w nim dyspozycja gospodarcza przechodzi
od jednostek do centralnego zarządu i skutkiem tego zanika własność
prywatna, wolność działalności gospodarczej i współzawodnictwa. Nie ma
znaczenia, czy ośrodkiem planowania i dyspozycji jest państwo czy
zjednoczenie zespołów.
Nie godzi się z gospodarstwem
socjalistycznym i komunistycznym, ponieważ ono usuwa własność prywatną i
wprowadza własność wspólną w postaci państwowej; ponieważ
odpowiedzialność osobistą zastępuje odpowiedzialnością zbiorową;
ponieważ opiera się na walce klasowej jako na istotnym elemencie
społecznego współżycia.
Co do gospodarstwa kapitalistycznego
należy odróżnić. Korporacjonizm nie godzi się z kapitalizmem, o ile on
jest wyrazem indywidualistycznego poglądu społecznego i liberalizmu
ekonomicznego, tj. o ile uznaje zasadniczą nieograniczoność własności
prywatnej i współzawodnictwa, dążenie do zysku z pominięciem wymagań
etyki, dobra powszechnego i zaspokojenia potrzeb; o ile odmawia państwu
ingerencji w dziedzinie gospodarczej i społecznej; o ile znosi wolność
zbiorowego działania i samorząd gospodarczy itp. Korporacjonizm może się
jednak pogodzić z kapitalizmem, gdyż kapitalizm uznaje własność
prywatną, wolność gospodarczą i odpowiedzialność osobistą. I dlatego ani
Rerum Novarum, ani Quadragesimo Anno nie wzywają do usunięcia i
zniszczenia kapitalizmu, lecz do jego przebudowy.
II. Zadania
Czyste gospodarstwo kapitalistyczne
uznaje automatyzm gospodarczy. Wolne współzawodnictwo oraz prawo podaży i
popytu ma doprowadzić do zgodnej współpracy gospodarstw, do postępu
gospodarczego, sprawiedliwego dochodu i dobrobytu. Nie wszystkie te cele
osiągnięto a doprowadzono do nieprzewidzianych oraz szkodliwych
wyników. Reakcją przeciw tej liberalno kapitalistycznej zasadzie jest
gospodarstwo etatystyczne i socjalistyczne oraz gospodarstwo kartelowe.
Gospodarstwo korporacyjne zmierza do
uporządkowania działalności gospodarczej na podstawie sprawiedliwości i
miłości. Wspólnie z władzami publicznymi usiłuje stworzyć takie ogólne
warunki, takie ramy ustawowe i obyczajowe, aby walka gospodarcza nie
wzięła przewagi nad współpracą, aby własność nie zamieniła się na
swawolę, źródło ucisku i wyzyska i anarchii gospodarczej, lecz była
wolnością uporządkowaną; aby własność prywatna, zachowując swe
uprawnienia, nie wyzbywała się obowiązków; aby dążenie do dobrobytu i
bogactwa nie odbywało się kosztem zaspokojenia potrzeb szerokich mas
ludności.
Gospodarstwo korporacyjne jest
gospodarstwem uporządkowanym, ale tego uporządkowania nie dokonują ani
państwo przez swoich urzędników, co prowadzi do etatyzmu i zubożenia,
ani kartele, które nadają jednostronny kierunek życiu gospodarczemu, ani
zespoły, które pozbawiają państwo uprawnień i znoszą faktycznie
własność prywatną, lecz samorządy gospodarcze wraz a władzami
publicznymi.
Korporacja dba o dobro wspólne stanu zawodowego i reprezentuje je wobec władz publicznych.
III. Metody działania
Metody działalności korporacji w dziedzinie gospodarcze mogą być różne.
1. Głównym celem korporacji jest
stworzenie odpowiednich warunków dla działalności gospodarczej, dla
istnienia uczciwej konkurencji, dla wytwarzania się sprawiedliwej ceny i
płacy. Korporacja osiąga to przez szczegółowe przepisy w ramach ustaw,
przez przepisy własne, przez przestrzeganie dobrych obyczajów.
Organizując te ogólne warunki
działalności gospodarczej, korporacja powinna prowadzić politykę
gospodarczą, zgodną ze sprawiedliwością i miłością społeczną, powinna
dążyć nie do tego, aby jak najwięcej wytwarzać, ale ku temu, aby
zapewnić dobrobyt i zdrowy ustrój społeczny (deproletaryzacja,
utrzymanie i rozwój drobnych i średnich zakładów pracy itp.).
Ważnym zadaniem korporacji będzie działalność rozjemcza i pojednawcza na terenie branżowym lub międzybranżowym.
Współcześnie tę działalność ogólną
wykonują kartele, tj. organizacje jednostronne, złożone tylko z
przemysłowców lub pośredników handlowych. Zdobywają one często
stanowisko monopoliczne. Często walczą między sobą; rozstrzyga siła a
czasami porozumienie. W korporacjach przeciwnie biorą udział
przedstawiciele wszystkich kategorii: przemysłowcy, finansiści,
pośrednicy, pracodawcy i pracobiorcy. Będą nieraz sprzeczności
interesów, ale możność porozumienia się, znalezienia słusznego
rozwiązania i należytej oceny zjawisk jest bez porównania większa niż
przy kartelach. Sprzyja temu przezwyciężenie teorii walki klasowej i
jednostronności organizacji klasowych oraz dojście do głosu solidarności
opartej na procesie produkcyjnym.
2. Korporacja może wykonywać działalność
pomocniczą, np. badanie kosztów produkcji, rynków zbytu i zakupów,
możliwości postępu technicznego, standaryzacji towarów itp. zjawisk,
które ułatwiają kalkulację przemysłową i handlową, ustalanie cen.
Do tej działalności wchodzi tworzenie
pracowni i laboratoriów; organizowanie kredytu jako instytucji
pomocniczej dla wytwarzania i wymiany; organizowanie ubezpieczeń od
ryzyka przemysłowego i handlowego itp.
Do zadań korporacji należy troska o wykształcenie zawodowe.
3. Korporacja nie jest podmiotem
bezpośredniej działalności gospodarczej, nie jest producentem ani
kupcem. Prowadzenie przedsiębiorstwa na własny rachunek powinno należeć
do wyjątków i być usprawiedliwione szczególnymi, bardzo ważnymi
przyczynami.
W normalnym biegu życia gospodarczego
korporacja nie może bezpośrednio regulować zjawisk gospodarczych, np.
ustalać cen, wyznaczać rodzaje i rozmiary produkcji. Wystarczy z jednej
strony działalność ogólna i pomocnicza, z drugiej – przeciwdziałanie
nadużyciom i oszustwom, sztucznym monopolom itp. Taka bezpośrednia
działalność mogłaby się łatwo upodobnić do ingerencji administracyjnej i
spowodować ujemne skutki, jak np. dwojakie ceny, martwotę życia
gospodarczego. Bezpośrednią ingerencję w zakresie cen, produkcji itd.
można dopuścić wyjątkowo na okres przejściowy np. w czasie klęski
żywiołowej albo gdy tworzy się sztuczna podaż lub popyt.
Tekst jest fragmentem artykułu x
Antoniego Szymańskiego pt. „Korporacjonizm” zamieszczonym w
„Korporacjonizm- praca zbiorowa”, Lublin, 1939 rok.