Wybuch powstania nastąpił w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku w wyniku
wciąż nieustabilizowanej sytuacji na Górnym Śląsku. Polska ludność
w dalszym ciągu pragnęła, by ten region był połączony z niepodległym już
państwem polskim. Dodatkowo sytuację pogarszał niekorzystny dla Polaków
wynik plebiscytu z dnia 20 marca 1921 roku z poparciem ze strony
Wielkiej Brytanii i Włoch.
Kurs podoficerów wojsk powstańczych
Encyklopedia Powstań Śląskich, Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, 1982.
Encyklopedia Powstań Śląskich, Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, 1982.
Zgodę na wybuch powstania wydał przewodniczący Polskiego
Komisariatu Plebiscytowego Wojciech Korfanty po niekorzystnych wnioskach
MK dotyczących podziału Górnego Śląska. W walkach zbrojnych udział
wzięła polska organizacja bojowa przekształcona w wojska powstańcze
liczące ok. 50 tyś żołnierzy i dowodzona przez Dowództwo Obrony
Plebiscytu (DOP), a przekształcone później w Naczelną Komendę Wojsk
Powstańczych (NKWP).
Wojska powstańcze szybko opanowały zaplanowane tereny, wkraczając
po części poza linię Korfantego, a wcześniej obalając KOOS
(Kampforganisation Oberschlesien). Niestety ze względu na zakaz wydany
przez MK powstańcy nie mogli wkroczyć do dużych miast okręgu
przemysłowego, co pozwoliło ocalałym członkom KOOS na schronienie. Na
zajętych obszarach swoją działalność rozpoczęła polska cywilna Naczelna
Władza na Górnym Śląsku na czele której stał Wojciech Korfanty.
Czwartego maja 1921 roku w obrębie tej organizacji powołano Wydział
Wykonawczy w którego skład wchodzili: Józef Rymer, Józef Biniszkiewicz,
Franciszek Roguszczak, Michał Grajek, Adam Wojciechowski, Klemens Borys
i Józef Grzegorzek. Osoby te stały na czele poszczególnych resortów tj.,
przemysłowego, handlowego, szkolnego, pocztowego, administracyjnego,
aprowizacyjnego, a także dóbr i lasów państwowych. Zadaniem tych
resortów było zadbanie o warunki życia ludności cywilnej i tym samym
zapewnienie i regulowanie wszelkich zaopatrzeń, a także dostawy wody,
energii, komunikacji oraz oświaty. Dodatkowo odpowiedzialność obejmowała
wyposażenie i zaopatrzenie walczących wojsk powstańczych. Nad
bezpieczeństwem czuwało Dowództwo Okręgu Etapowego, które również
nadzorowało działalność komendantów powiatowych, miejskich, osiedlowych
typu wiejskiego i dworców kolejowych.
Encyklopedia Powstań Śląskich, Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, 1982.
Wojciech Korfanty miał pełną odpowiedzialność za obszary zajęte
przez wojska powstańcze, mimo sprzeciwu ze strony państw alianckich
i państwa polskiego, które nawet odwołało Korfantego ze stanowiska
przewodniczącego Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Nie przeszkodziło
to jednak, by Korfanty nadal decydował o najważniejszych wydarzeniach
i miał istotny wpływ na ich rozwój. On też zdecydował, ze najlepszym
momentem na zakończenie powstania to szczyt powodzeń militarnych,
dlatego też ciesząc się przychylnością ze strony przewodniczącego MK
gen. Henri Le Ronda Korfanty wziął udział w tajnych negocjacjach
mających miejsce w Dąbrówce Małej w dniach 7 – 9 maja. Ostatecznie, dnia
9 maja 1921 roku podpisano układ rozejmowy wytyczający jednocześnie
linię wstrzymującą powstańcze działania zbrojne. Powstańcy jednak nie
przerwali walk w związku z czym pod koniec maja 1921 roku ponownie
rozpoczęto negocjacje. W ich wyniku ustalono linię demarkacyjną
i neutralny pas, którego zadaniem było rozdzielenie wojsk walczących
oraz określenie warunków rozejmu. Polska strona podpisała dokument dnia
11 czerwca 1921 roku, zaś strona niemiecka pod naciskiem mocarstw
sojuszniczych ogłosiła kapitulację dnia 25 czerwca 1921 roku, gdy
ostatecznie dowódca SSOS (Selbstschutz Oberschlesiens) podpisał umowę o
wycofaniu wszelkich podlegających mu sił, które znajdowały się na
terenach plebiscytowych. Ewakuacja rozpoczęła się 28 czerwca i trwała do
5 lipca 1921 roku, kiedy to ostatecznie powstanie się zakończyło.