Talmudyczne obozy ludobójstwa Polaków to de facto obozy NKWD dla jeńców polskich. Wykaz obozów koncentracyjnych dla Polaków, jeńców polskich –i
miejsca masowego odosobnienia trzech grup jeńców polskich w niewoli
radzieckiej.
Nie są tu wymienione inne miejsca
odosobnienia polskich jeńców w ZSRR, takie jak więzienia Zachodniej
Białorusi i Zachodniej Ukrainy, – gdzie zgromadzono oddzielnie
aresztowanych polskich oficerów w liczbie około tysiąca osób, czy
więzienie NKWD na Łubiance w Moskwie.
Podane obozy zostały podzielone na
potrzeby tego hasła na obozy jenieckie właściwe, w których władze
radzieckie w zasadzie przestrzegały warunku konwencji o jeńcach i nie
zmuszały ich do pracy niewolniczej oraz na obozy jenieckie pracy, w
których jeńcy wykonywali roboty przymusowe. Dla miejsc przetrzymywania
pierwszej grupy jeńców użyto znanego z historiografii podziału na obozy
specjalne i rozdzielcze, a dla drugiej grupy wprowadzono rozróżnienie na
obozy przejściowe i poamnestyjne.
Obozy NKWD w czasie „Operacji polskiej” (1933-1938)
Po zakończeniu w 1924 r. repatriacji, na podstawie Traktatu
ryskiego1921 r., w ZSRR pozostało ok. 1,1-1,2 mln Polaków. Większość
(ok. 900-950 tys.) mieszkała na Ukrainie i Białorusi, gdzie
przeważali chłopi (ok. 80 proc.), osiedleni w XVII-XVIII w., oraz
najczęściej na terenach przed I rozbiorem Polski i w pobliżu granicy
polsko-sowieckiej. Istniały też polskie skupiska w dużych miastach,
takich jak Kijów czy Mińsk, Leningrad i Moskwa. W samej Rosji, na
Zakaukaziu i Syberii było łącznie ok. 200 tys. Polaków.
11 sierpnia 1937 r. Jeżow podpisał rozkaz operacyjny nr 00485, który zapewniał m.in.
całkowitą likwidację (…) podstawowych zasobów ludzkich polskiego wywiadu w ZSRR.
„Polska operacja”, określona ”na 3 miesiące”, była
parokrotnie przedłużana i zakończyła się decyzją NKWD i Rady
Komisarzy Ludowych z 15 listopada 1938 r.
Przez parę miesięcy trwało też „czyszczenie” wśród tych
enkawudzistów, którzy brali udział w operacji. Represje wobec Polaków
objęły zarówno czołówkę działaczy komunistycznych (m.in. stracono 46
członków i 24 zastępców członków KC), jak i „zwykłych obywateli”;
zarówno robotników, jak i – przede wszystkim – chłopów.
Według sprawozdania NKWD z 10 lipca 1938 r. aresztowano
łącznie 134 519 Polaków – ok. 53 proc. na Białorusi i Ukrainie, z
których większość trzymano w obozach NKWD. Do chwili podjęcia decyzji z
15 listopada 1938 r. liczba aresztowanych wynosiła ok. 150 tys.
Szacuje się, że 40-50 proc., czyli ok. 75 tys. zostało rozstrzelanych.
Pozostałych deportowano do Kazachstanu lub osadzono w obozach NKWD.
Obozy przetrzymywania pierwszej grupy
Obozy wymienione poniżej funkcjonowały w umownym okresie od
17 września 1939 r. do końca maja 1940 r., czyli zakończenia tzw.
rozładowania obozów specjalnych (zbrodnia katyńska).
Obozy jenieckie właściwe
Dla pierwszej grupy jeńców utworzono je na mocy rozkazu nr
0308 z 19 września 1939 r. Ławrientija P. Berii w celu rozmieszczenia
przekazywanych organom NKWD zatrzymanych przez Armię Czerwoną na
anektowanych wschodnich obszarach Polski w wyniku agresji 17
września 1939 r. polskich jeńców wojennych.
Literatura podaje ponad sto takich obozów, a najbardziej
znane tzw. właściwe obozy jenieckie to (z podaniem lokalizacji
geograficznej, komendanta i komisarza w momencie utworzenia obozu oraz
stanu jeńców przed rozładowaniem dla obozów specjalnych i obozu griazowieckiego):
obozy specjalne:
- kozielski (Kozielsk k. Kaługi w obwodzie kałuskim (Rosja) przy linii kolejowej Smoleńsk – Bachmutowo – Kozielsk, ok. 250 km na południowy wschód od Smoleńska – w klasztorze Swiatowiedienskaja Optina Pustyń (Pustelnia Optyńska), opisywany w Braciach Karamazow Dostojewskiego;
komendant: st. lejt. bp Wasilij Nikołajewicz Korolow, komisarz st. politruk Michał Michajłowicz Aleksiejew;
początkowo obóz przejściowy dla przekazania jeńców Niemcom, potem obóz specjalny oficerski ze względu na przeładowanie obozu starobielskiego;
wg Ośrodka „KARTA” z tego obozu zamordowano 4410 osób.
- ostaszkowski (Ostaszków w obwodzie kalinińskim, obecnie twerskim, Rosja), na północny zachód od Kalinina (Tweru) przy linii kolejowej Wielkie (Wielikije) Łuki – Pieno – Bołogoje, a właściwie na odległej o 11 km od Ostaszkowa wysepce Stołbnyj na jeziorze Seliger w pobliżu wioski Żar – w klasztorze Niłowa Stołbienskaja Pustyń (Pustynia Niłowska);
komendant: st. lejt. bp Paweł
Fiodorowicz Borisowiec, komisarz st. politruk Iwan Aleksiejewicz
Jurasow; obóz dla policjantów, pracowników służby więziennej, wywiadu oraz żandarmów;
wg Ośrodka „KARTA” z tego obozu zamordowano 6314 osób.
- starobielski (Starobielsk w obwodzie woroszyłowgradzkim, obecnie ługańskim, Ukraina), nad rzeczką Ajdar na drodze Millerowo – Kuliansk i linii kolejowej Staniczno-Ługanskoje – Urazowo – w klasztorze Pokrowskim (Opieki) Matki Bożej;
komendant: kap. bp Aleksander
Grigoriewicz Bierieżkow, komisarz Michał Michajłowicz Kirszyn;
pierwszy specjalny obóz oficerski;
wg Ośrodka „KARTA” z tego obozu zamordowano 3739 osób.
obozy rozdzielcze, przejściowe i zbiorcze:
- griazowiecki (Griazowiec pod Wołogdą, (Rosja) na linii kolejowej Jarosław – Wołogda), w byłym klasztorze, później domu wczasowym przedsiębiorstwa Siewierolies, ok. 8 km od miasta i stacji kolejowej;
komendant: por. bp Michał
Filippow; miejsce gromadzenia jeńców wyselekcjonowanych przez NKWD z
obozów specjalnych do realizacji perspektywicznych planów, w maju 1940
r. było ich 395.
- juchnowski (Juchnow koło Kaługi, Rosja) nad rzeką Ugrą na drodze Małojarosławiec – Miatliewo – Rosławl, faktycznie w byłym sanatorium gruźliczym Pawliszczew (Pawliszew) Bor (często obóz jest identyfikowany pod tą nazwą), 500 m od wsi Szczełkanowo, 32 km od stacji kolejowej Babynino na linii Tichonowa Pustyń k. Kaługi – Suchiniczi;
komendant: mjr bp Filip Josifowicz Kadyszew, komisarz batalionowy Ewel Sołomonowicz Gilczienok;
- jużski (Juża w obwodzie iwanowskim, Rosja) niedaleko od rzeki Klaźmy, na terenie miasteczka Talicy, 30 km od miasta Juża i 47 km od stacji kolejowej Wiazniki;
komendant: mł. por. bp Aleksander Fiłatowicz Kij, komisarz st. por. bp Grigorij Wasiljewicz Korotkow
- kozielszczański (Kozielszczyna w obwodzie połtawskim, (Ukraina) przy linii kolejowej Postawa – Kriemieńczug, 500 m od stacji kolejowej;
komendant: st. por. bp W. Ł. Sokołow, komisarz kap. F. S. Akulienko
- orański (Oranki pod Gorkim (obecnie i poprzednio Niżnij Nowgorod, Rosja), niedaleko od miasta Bogorodzk i linii kolejowej Arzamas –Gorki (Niżnij Nowgorod), w byłym klasztorze;
komendant: st. por. bp I. Sorokin, komisarz por. bp W. P. Kuźniecow
- putywlski (Putywl’ w obwodzie sumskim (Ukraina)) na drodze Sumy – Głuchow w klasztorze safroniewskim, 40 km od Putywla i 12 km od stacji kolejowej Tiotkino na linii Sumy –Worożba – Drużba;
komendant: mjr bp Nikołaj Nikołajewicz Smirnow, komisarz batalionowy Siemion Piotrowicz Wasiagin;
obóz przejściowy dla przekazania jeńców Niemcom:
- wołogodzki lub zaonikijewski (Wołogda, Rosja), w pomieszczeniach zlikwidowanego domu dziecka 18 km od Wołogdy w pobliżu osiedla Zaonikijewo;
komendant: Matwiejew, p.o. komisarza Timofiej Fiodorowicz Sazonow.
Obozy jenieckie pracy przymusowej
Najbardziej znanymi obozami jenieckimi pracy były:
- obóz rówieński (od grudnia 1939 r. zwany lwowskim), –system około 20 punktów obozowych rozlokowanych wzdłuż budowanej w morderczym tempie drogi strategicznej Nowogród Wołyński (Nowograd Wołyńskij) - – Lwów przez Równe (Rowno), Dubno i Brody;
komendant: Iwan Fediukow;
skierowano tu 15.500 osób, z czego w grudniu 1939 r. Polaków było 14.211, w tym 12.482 szeregowców i 1364 podoficerów;
obozy na potrzeby kopalń
żelaza i wapienia ze zjednoczenia „Nikopol-Marganiec” na Ukrainie
podległego Ludowemu Komisariatowi Metalurgii Żelaza;
planowano tu skierowanie 8500 Polaków, a ostatecznie osadzono około 10.300 osób.
- obóz krzyworoski (Krzywy Róg w obwodzie dniepropietrowskim, Ukraina); około 6800 jeńców.
- obóz jeleno-karakubski; około 1900 jeńców.
- obóz zaporoski (Zaporoże, Ukraina); około 1600 jeńców.
Obozy ON
W enuncjacjach radzieckich z kwietnia 1943 roku, a w ślad za
nimi w sprawozdaniu komisji Burdenki ze strony ZSRR badającej, a
faktycznie fałszującej zbrodnię katyńską, pojawiła się informacja,
że na wiosnę 1940 roku jeńcy z trzech obozów specjalnych zostali
zgrupowani w trzech blisko leżących, około 30-40 km od Smoleńska,
obozach specjalnego przeznaczenia (pracy przymusowej na drogach) nr
1-ON, 2-ON, 3-ON.
Umieszczono ich tam bez prawa do korespondencji, co uprawdopodobniało nagłe ustanie wymiany listów.
Po wybuchu wojny mieli być pozostawieni na pastwę losu ze
względu na brak wagonów, wpaść w ręce Niemców i na przełomie lata i
jesieni 1941 roku zostać rozstrzelani przez nich.
Cała ta wersja nie wytrzymuje krytyki, – komisja podała z
imienia i nazwiska komendanta tylko jednego obozu (1-ON), nikt z tych
obozów nie uciekł, nie zmarł, nie został aresztowany lub przemieszczony
do innego obozu.
Pozostawienie na pastwę losu tych obozów też byłoby zadziwiające wobec uporczywych ewakuacji
innych obozów, jak chociażby znajdującego się, – nie jak Smoleńsk, –w
bezpośredniej bliskości granicy obozu lwowskiego.
Ewakuację tego obozu przeprowadzono pieszo, nie koleją, do
tego mając podobną liczbę więźniów prawie w całości doprowadzono ich
pod bombami do obozu starobielskiego. Ponadto pomimo twierdzeń o
wpadnięciu w ręce Niemców więźniów trzech obozów, czyli około 15 tys.
osób, i zamordowaniu ich wszystkich w Katyniu, znaleziono tam zwłoki w
liczbie zgodnej z liczbą przetrzymywanych w jednym, kozielskim obozie.
Tym niemniej wersja taka jest w Rosji propagowana w ramach
tzw. kłamstwa katyńskiego (publicysta J. Muchin, gubernator A.
Tiulejew).
Obozy przetrzymywania drugiej grupy
Obozy te stanowiły miejsca przetrzymywania jeńców pomiędzy
zakończeniem tzw. rozładowania obozów (zbrodnia katyńska) a okresem
przejściowym i po 12 sierpnia 1941 r. ogłoszeniem tzw. amnestii.
Obozy jenieckie właściwe
Podane poniżej obozy nie funkcjonowały stale w podanym wyżej
okresie ze względu na przemieszczenia jeńców i związane z tym ich zamykanie i otwieranie. Niektóre obozy jako w dalszym ciągu
funkcjonujące były wymienione wyżej.
Obozy przejściowe:
- juchnowski, znany też jako Pawliszczew (Pawliszew) Bor (Juchnow koło Kaługi, Rosja);
przemieszczano przez niego docelowo wyselekcjonowanych do obozu griazowieckiego jeńców z obozów specjalnych;
zgromadzono tu też przejętych
jeńców polskich internowanych w krajach bałtyckich, w styczniu 1941 r.
było ich 2752, z których wiosną 1941 r. wywieziono do obozu
ponojskiego 2495 osób; 5 lipca 1941 r. obóz ewakuowano do obozu
griazowieckiego (1300 osób).
- kozielski, znany też jako Kozielsk II (Kozielsk k. Kaługi w obwodzie kałuskim (Rosja);
w lecie 1940 r. ten pusty były
obóz specjalny uruchomiono ponownie i zgromadzono tu przejętych jeńców
polskich internowanych w krajach nadbałtyckich, w styczniu 1941 r.
było ich 2448, z których wiosną 1941 r. wywieziono do obozu
ponojskiego 1428 osób;
na przełomie czerwca i lipca 1941
r. ewakuowano z niego do obozu griazowieckiego 1224 jeńców polskich
oraz 181 internowanych francuskich, angielskich i belgijskich wojskowych przemieszczonych w lutym 1941 r. z więzienia butyrskiego w Moskwie.
Obozy „poamnestyjne”
- griazowiecki (Griazowiec pod Wołogdą, (Rosja);
jeńcy ocaleli (wyselekcjonowani) z
likwidacji obozów specjalnych oraz jeńcy internowani w krajach
nadbałtyckich, przemieszczeni do obozu kozielskiego i juchnowskiego
i stamtąd wyselekcjonowani (1673 osoby, z tego 395 osób ocalałych z
pierwszej grupy z obozów specjalnych).
- jużski (Juża w obwodzie iwanowskim, Rosja);
jeńcy przeniesieni z zespołu Północnego Obozu Kolejowego (Siewżeldorłag) oraz część jeńców z obozu ponojskiego (9567 osób).
- suzdalski (Suzdal w obwodzie władimirskim, (Rosja);
część jeńców przeniesionych z obozu ponojskiego (1967 osób).
- starobielski (Starobielsk w obwodzie woroszyłowgradzkim, obecnie ługańskim, Ukraina);
jeńcy ewakuowani po 22 czerwca 1941 r. z obozu lwowskiego (12.002 osoby).
Obozy jenieckie pracy przymusowej
- obóz lwowski (do grudnia 1939 r. zwany rówieńskim) –wykorzystywany w dalszym ciągu do forsownej budowy drogi strategicznej Nowogród Wołyński – - Lwów,
po 22 czerwca 1941 r. ewakuowano
do obozu starobielskiego około 14 tysięcy osób (w tym około 11
tysięcy Polaków), –ofiary ewakuacji szacuje się na około 1900 osób
(zidentyfikowanych przez Ośrodek „KARTA” – 1328).
- zespół Północnego Obozu Kolejowego (Siewżeldorłag) rozlokowany w dorzeczu Peczory, w południowo-wschodniej części obwodu archangielskiego (Rosja) i sąsiednich terenach Komi ASRR;
do budowy Północno-pieczorskiej
Magistrali Kolejowej przemieszczeni tam zostali jeńcy z obozów:
krzyworoskiego, jeleno-karakubskiego i zaporoskiego w liczbie około 8
tysięcy osób.
- obóz ponojski (Ponoj w obwodzie murmańskim nad Morzem Białym, Rosja);
przemieszczeni tam zostali jeńcy z obozów: kozielskiego i juchnowskiego na budowę NKWD nr 106 (tworzenie lotniska wojskowego).
Obozy przetrzymywania trzeciej grupy
Wkroczenie Armii Czerwonej na wschodnie tereny II
Rzeczypospolitej rozpoczęło masowe akcje represyjne przeciwko polskim
zbrojnym organizacjom niepodległościowym.
Pojmanych ich członków gromadzono w obozach filtracyjnych i przejściowych, m.in. w:
- Białymstoku,
- Lublinie,
- Skrobowie k. Lubartowa (niekiedy podawanego jako „Skrobowo”),
- Przemyślu,
- Sokołowie Podlaskim,
- Miednikach Królewskich k. Wilna.
Część z nich siłą lub dobrowolnie wcielano do Armii Berlinga i do Armii Czerwonej, a większość wywożono do poniższych obozów w głębi Rosji:
- obóz borowiczyński nr 270 (Borowiczy w obwodzie nowogrodzkim, Rosja); 5795 osób
- obóz czerebowiecki (?) (Czerebowiec (?), Rosja)
- obóz diagilewski (Diagiliewo pod Riazaniem na linii kolejowej Moskwa – Riazań, Rosja)
- obóz dubrowski (Dubrowsk, Rosja)
- obóz griazowiecki (Griazowiec pod Wołogdą, (Rosja)
- obóz kałuski (Kaługa, Rosja)
- obóz ostaszkowski nr 41 (Ostaszkow w obwodzie kalinińskim, obecnie twerskim, Rosja); łącznie z obozem riazańskim 4307 osób
- obóz riazański nr 178-454 (Riazań, Rosja)
- obóz saratowski nr 0321 (Saratów, Rosja);
- obóz stalinogorski kontrolno-filtracyjny nr 283 i jeniecki nr 388 (Stalinogorsk w obwodzie moskiewskim, – obecnie Krasnogorsk, Rosja); 6326 osób
- obóz staliński kontrolno-filtracyjny nr 240 (Stalino w Donbasie, obwód doniecki, Ukraina); łącznie z obozem saratowskim 4782 osoby.
Oprócz wymienionych obozów żołnierze AK i innych
zbrojnych organizacji niepodległościowych byli skazywani lub kierowani
do obozów pracy w Workucie, Archangielsku, Murmańsku lub do zimowego
wyrębu lasu, jak uczyniono z wszystkimi osadzonymi w obozie kałuskim
zmuszonymi do takiej pracy w rejonie korobowskim pod Moskwą.
Obozy powojenne NKWD dla Polaków w ZSRR
Trzy podstawowe typy obozów NKWD po wojnie nosiły nazwy:
Trzy podstawowe typy obozów NKWD po wojnie nosiły nazwy:
A) Obozy;
B) Obozy kontrolno-filtracyjne;
C) Bataliony robocze.
B) Obozy kontrolno-filtracyjne;
C) Bataliony robocze.
Oto niektóre obozy NKWD dla Polaków po II wojnie światowej i ilość internowanych lub uwięzionych w ZSRR;
- Internowani na Uralu;
3940 osób, które w latach 1945–-48
przeszły przez obóz kontrolno-filtracyjny nr 0302 w obwodzie
Mołotowskim i obozy jenieckie nr 231 i nr 523 w obwodzie Swierdłowskim,
dla obywateli Polski, którzy zostali aresztowani w latach 1944–-45 i
byli przetrzymywani bez wyroku w obozach NKWD-–MWD ZSRR jako
internowani.
- Uwięzieni w Ostaszkowie i Riazaniu;
4307 internowanych Polaków i
obywateli polskich, którzy w latach 1944-1947 przeszli przez obozy
jenieckie nr 41 w Ostaszkowie w obwodzie kalinińskim i nr 178–454 pod
Riazaniem i łagrów w rejonie Workuty, 5690 Polaków i
obywateli polskich innych narodowości aresztowanych po 4 stycznia
1944, więzionych w Workutłagu, Rieczłagu, Intłagu, Minłagu, Obskim ITŁ i
Budowie 501 oraz innych łagrach podległych Północnemu Zarządowi
Budowy Kolei.
- Uwięzieni w Stalinogorsku;
6326 Polaków i obywateli polskich
więzionych w obozie kontrolno-filtracyjnym nr 283 i obozie jenieckim
nr 388 NKWD-MWD ZSRR w latach 1944-1950.
- Uwięzieni w Borowiczach;
5795 Polaków i przedwojennych
obywateli polskich innych narodowości więzionych w obozie jenieckim nr
270 NKWD ZSRR w latach 1944-1949.
W kwietniu-maju 1945, po publicznym wezwaniu, aresztowanych
przez NKWD wysłano do pracy przymusowej w kopalniach Donbasu,
kilkadziesiąt tysięcy górników – obywateli Polski z terenu województwa
śląskiego. Do Polski wrócili nieliczni po dziesięciu latach.
Obozy i więzienia NKWD w PRL-u
Zgodnie z rozkazem (nr 220169) Naczelnego Dowództwa z 1
sierpnia 1944 r. NKWD i Smiersz (kontrwywiad wojskowy), postępując za
linią frontu na terenie Polski, zakładało obozy i więzienia dla AK i
opozycji.
Wedle raportu z października w ramach wykonania rozkazu
w ciągu kilku miesięcy zatrzymano i rozbrojono ok. 25 tys. żołnierzy
AK.
Ławrientij Beria w Rozkazie nr 001266/44 z 15 października
1944 r. powołał do stacjonowania w Polsce 64 Dywizję Strzelców, a w
terenach przygranicznych wraz z jednostkami NKWD z Białorusi i
Ukrainy.
Nie bierzemy tu pod uwagę obozów NKWD na terenach
przedwojennej wschodniej Polski. (Np. Sowieci przetrzymywali od lata
1944 r. kilka tysięcy żołnierzy Armii Krajowej (w raportach z
Wileńszczyzny wspomina się nawet o 8 000) w obozie (na terenie ruin
zamku) w Miednikach Królewskich koło Wilna).
Do końca 1944 r. NKWD i Smiersz zatrzymały ok. 17 tys. osób, z czego ponad 4 tys. zostało przesłanych do obozów w głębi ZSRR.
Oddziały sowieckie, od 1 marca 1945 r. podporządkowane
Głównemu Doradcy NKWD przy polskim Ministerstwie Bezpieczeństwa
Publicznego, działały w Polsce do wiosny 1947 r., a potem te funkcje
przejął UB.
Liczbę zamordowanych i zamęczonych w więzieniach i łagrach w
latach 1944-1956 ustalili historycy na ponad pół miliona, w tym 80
tysięcy żołnierzy Armii Krajowej i 31,5 tysięcy żołnierzy oddziałów
leśnych (poakowskich, narodowych i innych).
Na podstawie dokumentacji MBP można ustalić, że w Polsce w kwietniu 1945 r. funkcjonowało 16 obozów
(Mrowino, Studzieniec,
Świętochłowice –Zgoda, Jaworzno, Zimne Wody, Potulice, Jarosław,
Mysłowice, Mielęcin, Wadowice, Krotoszyn, Gdańsk, Łódź, Popkowice,
Poniatowa, Łęgnowo),
w których było ulokowanych 27 826 więźniów.
W drugiej połowie roku liczba obozów i kolonii rolnych wynosiła 28 placówek
— doszły nowe:
Głaz, Kcynia, Krzesimów, Leszno –Gronowo, Inowrocław, Oświęcim, Janikowo, Jaksice, Gniewkowo,
Będzin, Targowa Górka, Abramów, Stalowa Wola, Toruń –Rudak,
Kruszwica, Warszawa, Złotów;
— przestały zaś funkcjonować:
Poniatowa, Gdańsk, Krotoszyn, Wadowice, Zimne Wody, Świętochłowice –Zgoda.
Od stycznia 1945 r. do sierpnia 1946 r zatrzymały łącznie ok. 47 tys. osób.
A oto tylko niektóre więzienia i obozy NKWD na terenie PRL:
- Krzesimów koło Łęcznej (lipiec 1944 – sierpień 1948) – Pierwszy obóz NKWD na terenie Polski lubelskiej, gdzie zamordowano kilkaset osób, – stąd wywożono do łagrów sowieckich.
- Zamek w Lublinie (w styczniu 1954 r. więzienie przeniesiono do Chełma) - Zamek w Rzeszowie (1944-1956) – więzienia NKWD na ziemiach wschodniej RP – miejsca kaźni tych „ze wschodu”, którzy najwcześniej i najdłużej walczyli.
- Wronki, Rawicz, Fordon… (1945-1956) – trzy „centralne” więzienia komunistyczne i około 20 innych, przez które „przeszło” od 150 do 200 tysięcy żołnierzy drugiej konspiracji.
- Jaworzno obóz pracy – 6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego na podstawie okólnika nr 42 utworzyło Centralne Obozy Pracy, powołując obozy w Warszawie, Poniatowie, Krzesimowie, Potulicach i Jaworznie i (w 1950-1956) Progresywne Więzienie dla Młodocianych w Jaworznie – dla młodocianych więźniów politycznych.
Trafiali do niego więźniowie,
których wiek nie przekraczał 21. roku życia. Historycy szacują, że przez
więzienie przeszło około 5 tys. osób.
- Majdanek-Lublin (KL) (VII 1944 – XII 1945) – obóz NKWD – stąd wywożono do łagrów sowieckich.
- Przemyśl - założenie jesienią 1944 r. Obozu Przejściowego NKWD nr 49 dla AK i przeciwników okupacji sowieckiej oraz wywożenie stąd do obozów na Syberii i najczęściej do m. Borowicze, gdzie znajdował się kompleks łagrów NKWD dla AK (Uprawienie nr 270).
- Więzienie Montelupich w Krakowie – Od wkroczenia AR w 1945 w budynku znajdowało się ciężkie więzienie Urzędu Bezpieczeństwa i NKWD, przez które przeszło kilka tysięcy polskich żołnierzy, głównie z Armii Krajowej oraz WiN, z których część wywieziono w głąb ZSRR na zesłanie.
- Poznań „Specłagier NKWD nr 2 – Dokumenty świadczą o ponad 800 więźniach przebywających w tym obozie w 1945 r. i potem, w dyspozycji poznańskiego WUBP.
Wśród przetrzymywanych znajdowali się wyżsi oficerowie AK, a także żołnierze NSZ i działacze SN.
- Trzebuska, Turza koło Sokołowa Małopolskiego (VIII – X 1944) – Obóz NKWD i jedno z miejsc masowych mordów.
- KL Warschau Obóz koncentracyjny – Konzentrationslager.
Od stycznia 1945 r. do maja 1945 r. prowadzony przez NKWD, a potem do 1949 r. przez UB;
Obóz Pracy przy ul. Gęsiej, gdzie w straszliwych warunkach przetrzymywano Akowców i innych więźniów politycznych.
Zachowały się przekazy o egzekucjach w tym obozie, dokonywanych przez NKWD. Po wojnie poniosło tu śmierć ok. 1800 osób.
- Skrobów koło Lubartowa, na Lubelszczyźnie, obóz NKWD dla żołnierzy AK (1944-–1945).
- Kąkolewnica - Obóz NKWD dla AK, od września 1944 r. do listopada 1945 r. przebywało w nim 2500-3000 więźniów.
Uroczysko Baran w Kąkolewnicy koło
Radzynia Podlaskiego. Od jesieni 1944 do przełomu stycznia i lutego
1945 roku rozstrzeliwano żołnierzy AK, ale także WiN i BCh.
- Rembertów – Specjalny obóz NKWD nr 10 na terenie fabryki Zakłady Amunicyjne Pocisk Sp. Akc. dla łącznie 8 000 Polaków, żołnierzy i działaczy Polskiego Państwa Podziemnego.
Od września 1944 do lipca 1945 r. NKWD więziło tu m.in. gen. Emila Fieldorfa „Nila”.
21 maja 1945 odział AK rozbił więzienie i uwolnił 1 446 ludzi, przeznaczonych do wywiezienia do Rosji.
- Oświęcim - Obozy NKWD i UB, do jesieni 1945 r. w byłym obozie lub w pobliżu, koło dworca kolejowego „Gemeinschaftslagru”.
Drugi z obozów – założony w obrębie byłego KL Auschwitz II-Birkenau w Brzezince – istniał do marca 1946 roku.
W obozach tych przebywało około 15 tysięcy osób, głównie opornych Polaków wobec władzy.
Komendantem obozu był sowiecki pułkownik o nazwisku Masłobojew. W księgach parafialnych odnotowano tam zgony 144 osób.
Na terenie Śląska działało
blisko 30 innych mniejszych obozów NKWD, o których zachowały się jedynie
fragmentaryczne relacje ludności miejscowej i osób więzionych.
- Toszek - obóz NKWD – w ciągu siedmiu miesięcy zmarło w nim około 3,3 tys. więźniów, a dalszych blisko tysiąc – zmarło z wycieńczenia – wkrótce po wyjściu na wolność.
- Kędzierzyn i Blachownia oraz Huta „Hermann Göring” w Łabędach - obozy NKWD, gdzie więźniowie demontowali fabryki i urządzenia, wywożone później do Związku Radzieckiego.
- Obozy NKWD w Ciechanowie, Działdowie, Świebodzinie i Grudziądzu, z których wyruszyło do obozów około 25 tysięcy osób w głąb Rosji.
- Mrowino – Obóz NKWD dla polskich więźniów politycznych od 1945 do 28 czerwca 1956 roku, kiedy to ok. godz. 18.30 powstańcy poznańscy napadli i wyzwolili jeńców.
- Działdowo – na miejscu zagłady przez Niemców 10 tys. Polaków – Obóz Nakazowo-Rozdzielczy NKWD Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych dla AK i z Deutsche Volksliste oraz jako przejściowy przy wysiedleniach Polaków z terenu Pomorza do łagrów Związku Sowieckiego od 18 stycznia 1945 do października 1945 r., z Powiatową Komendanturą Wojenną, której komendantem był mjr Witalim Szitow.
- Białystok – ul. Ogrodowa (w 1944 r. więzienie i siedziba NKWD, S 1/92).
- Kolno – więzienia i siedziba NKWD (S15/95).
Wykaz IPN miejsc grzebania ofiar zbrodniczej działalności
aparatu terroru w Polsce w latach 1944-1956 zawiera 186 miejsc, w
których spoczywają szczątki ofiar komunistycznego państwa bezprawia.