8 maja 1945 r. pokonaliśmy hitlerowskie
Niemcy, jednakże ten dzień, nie oznaczał zakończenia wojny. Wojska
sowieckie w dalszym ciągu pozostawały w granicach Rzeczypospolitej
uniemożliwiając odbudowę niepodległego państwa. Jedną z sowieckich
operacji skierowanych przeciwko Polakom, która miała na celu złamanie
powszechnego oporu, była Obława Augustowska.
Wybuch II wojny światowej oraz podpisany
na kilka dni przed jej rozpoczęciem pakt Ribbentropp-Mołotow
spowodowały, iż teren Puszczy Augustowskiej został podzielony między obu
okupantów: III Rzeszę oraz Związek Radziecki. Powiat suwalski oraz
niewielka część augustowskiego znalazły się pod okupacją niemiecką, a
pozostałą część powiatu augustowskiego włączono do ZSRR. W lipcu 1945 r.
oddziały Armii Czerwonej przy pomocy Wojska Polskiego oraz
funkcjonariuszy i współpracowników UB przeprowadziły szeroko zakrojoną
akcję pacyfikacyjną na terenie Puszczy Augustowskiej i jej okolic. Ze
strony sowieckiej w operacji uczestniczyły jednostki 50. armii III
Frontu Białoruskiego, Wojsk Wewnętrznych NKWD oraz funkcjonariusze
kontrwywiadu wojskowego „Smiersz”. Funkcjonariusze UB, MO i miejscowi
konfidenci wspomagali działania Sowietów jako przewodnicy i tłumacze.
Nie znamy dokładnie daty początkowej ani końcowej operacji- najczęściej
umieszcza się ją między 12 a 28 lipca.
Na terenie Suwalszczyzny działały
konspiracyjne organizacje niepodległościowe, które funkcjonowały już od
jesieni 1939 r. Były to m.in. “Tymczasowa Rada Ziemi Suwalskiej”, “Legia
Piłsudskiego”, “Legion Nadniemeński”, “Korpus Ziemi Suwalskiej”,
“Odrodzenie Narodowe”. Aktywność struktur w powiecie suwalskim
koncentrowała się głównie na działalności wywiadowczej i propagandowej.
Rzadko przybierała charakter dywersyjny. Sytuacja wyglądała inaczej w
powiecie augustowskim. Tam działała “Polska Armia Wyzwolenia”,
“Dywersyjna Organizacja Wojskowa”, “Związek Wolnej Polski”. Prowadziły
one ożywioną działalność zbrojną, skierowaną przede wszystkim przeciw
przedstawicielom władz sowieckich jak również przeciw konfidentom NKWD.
Organizacje te z czasem stały się częścią Związku Walki Zbrojnej, a
następnie AK. Wskutek ataku III Rzeszy na ZSRS, Puszcza Augustowska
znalazła się w całości pod okupacją niemiecką. Fakt ten przyśpieszył
konsolidację rozwijających się organizacji konspiracyjnych. Połączenie
ich struktur umożliwiło powstanie Inspektoratu Suwalskiego AK Okręgu
Białystok. Jego teren objął przede wszystkim tereny leśne i położone w
niewielkiej odległości od bagna biebrzańskie, co sprzyjało rozwojowi
oddziałów partyzanckich.
Obwód suwalski był najliczniejszy w
całym Okręgu Białystok. W połowie 1944 r. liczył ponad 5 tys. osób. W
momencie rozpoczęcia akcji “Burza” pozwoliło to na przeprowadzenie
szeregu akcji skierowanych przeciw cofającym się oddziałom niemieckim.
Istotnym zagadnieniem w działalności podziemia na Suwalszczyźnie okazała
się współpraca z partyzantką sowiecką. Przez lata, ukazywana ona była
jako wzorowa współpraca wymierzona przeciwko Niemcom. Faktycznie pod
koniec kwietnia 1944 r. w Puszczy Augustowskiej znalazł się oddział
partyzantki radzieckiej, który rozpoczął działania
rozpoznawczo-dywersyjne na tyłach wojsk niemieckich. Wspólna walka
wynikała z porozumienia podpisanego 12 maja 1944 r. przez inspektora
Inspektoratu IV Suwalskiego AK mjr. Franciszka Szabunię “Zemstę” i
dowódcę oddziału sowieckiego mjr. Włodzimierza Cwietyńskiego “Orłowa”.
Dziś wiadomo, że oprócz walki z Niemcami oddział “Orłowa” miał również
za zadanie rozpoznanie struktur AK, a jego efektem było aresztowanie
przez żołnierzy radzieckich ok. 1000 osób.
Po wkroczeniu sowietów do Polski
mieszkańcy szybko zdali sobie sprawę, że mają styczność z nową formą
okupacji. Brakowało również artykułów pierwszej potrzeby. Utworzenie
struktur aparatu represji w postaci powiatowych urzędów bezpieczeństwa w
Augustowie i Suwałkach spowodowały liczne aresztowania osób
zaangażowanych w działalność konspiracyjną. Ważnym wydarzeniem był
rozkaz komendanta Okręgu AK Białystok, ppłk. Władysława Liniarskiego
“Mścisława” z 15 lutego 1945 r., który powołał Armię Krajową Obywateli-
kontynuatorkę AK. Dotychczasowe inspektoraty przemieniono na rejony, a
formy prowadzonej działalności pozostały uzależnione od istniejących
warunków. Inspektorat Suwalski przemianowano na rejon “C” i pozostawał
pod dowództwem mjr. Franciszka Szabuni “Zemsty”. W skład inspektoratu
weszły Obwód AKO Augustów i Obwód AKO Suwałki. W kwietniu 1945 r. Obwód
Augustów liczył 457 żołnierzy, zaś obwód Suwałki ok. 1500.
Dzięki AKO przestały działać praktycznie
wszystkie urzędy gminne z wyjątkiem Augustowa i Suwałk. 16 maja 1945 r.
w Białymstoku miało miejsce spotkanie pomiędzy władzami sowieckimi a
bezradnymi władzami komunistycznymi. Ustalono zasady współdziałania obu
stron pod względem wojskowym i użycia sił bezpieczeństwa. Celem działań
była Armia Krajowa Obywateli. Wkrótce po naradzie, do Augustowa i Suwałk
zaczęły napływać jednostki Wojsk Wewnętrznych NKWD, a następnie Armii
Czerwonej. Dowództwo AKO natychmiast wstrzymało rozbudowę oddziałów
partyzanckich i nakazało zaprzestanie działalności zbrojnej, skupiając
się na akcjach wymierzonych przeciwko konfidentom UB i NKWD.
Najczęściej jako datę rozpoczęcia Obławy
wymienia się 12 lipca 1945 r., przy czym w relacjach świadków występują
również daty od 8 do 12 lipca. Oprócz powiatów augustowskiego i
suwalskiego, dotknięty został również północny fragment powiatu
sokólskiego. Działaniami z nią związanymi objęto także graniczące z
Polską tereny Litewskiej i Białoruskiej Republiki Sowieckiej. Szacuje
się, że siły sowieckie liczyły ok. 45 tys. żołnierzy. Obławę na terenach
polskich realizowały jednostki 62 Dywizji Strzeleckiej Wojsk
Wewnętrznych NKWD. Ponadto uczestniczyły w niej także regularne oddziały
Armii Sowieckiej ze składu III Frontu Białoruskiego. Teren akcji został
podzielony na sektory. Były one przeczesywane przez wyznaczone
jednostki sowieckie: żołnierze szli tyralierą w odległości kontaktu
wzrokowego, kilka kilometrów za pierwszą, szła druga tyraliera. Operację
prowadzono z północnego-zachodu w kierunku południowo-wschodnim.
Przeczesywano lasy i tereny wiejskie, aresztowań dokonywano również w
miastach. Podczas obławy, żołnierze sowieccy dopuścili się wielu
przestępstw m.in. rabunki, gwałty i morderstwa. Bez wątpienia była to
najbrutalniejsza akcja o wydźwięku polityczno-militarnym i społecznym.
Została przeprowadzona przez formacje sowieckie przy niewielkim udziale
pododdziałów WP. W jej wyniku zatrzymano ponad 7000 osób. Los ponad 700
osób nie jest znany do dzisiaj.
Tuż po zakończeniu obławy rodziny rozpoczęły poszukiwania swoich bliskich. Szły one tropem zatrzymanych poprzez tymczasowe areszty i obozy filtracyjne. W pewnym momencie ślad się jednak urywał. W 1987 r. odkryto mogiły w okolicach wsi Giby, okazało się jednak, że pochowani są żołnierzami niemieckimi. Do dzisiaj nadal nie wiadomo, gdzie spoczywają ofiary Obławy Augustowskiej, jednakże istnieje prawdopodobieństwo, że miejscem pochówku zamordowanych może być kompleks leśny w okolicach wsi Kalety, na Białorusi.
Za: https://kierunki.info.pl/kamil-rajkowski-oblawa-augustowska/?fbclid=IwAR2Yo-LkLABKsmcQP4k0sUDF2aee-TSiOplBnUAQuhx2YVLo1qL3tO94Ozk