I. Sylwetka
Szymon Dzierzgowski był niemalże równolatkiem Maurrasa. Zaliczał się do pamiętnego pokolenia lat sześćdziesiątych XIX wieku, które przyszło na świat w
cieniu klęski powstania styczniowego, wychowywało się w atmosferze
tryumfującego pozytywizmu, by później doprowadzić w Polsce do
przebudzenia politycznego i powrotu aspiracji niepodległościowych; pokolenia, które wydało takie postaci, jak Roman Dmowski (1864-1939), Józef Piłsudski (1867-1935) czy Władysław Studnicki-Gizbert (1867-1953).
Podobnie, jak ci trzej najbardziej wpływowi jego reprezentanci
Dzierzgowski formował się intelektualnie i politycznie w kręgu
oddziaływania carskiej Rosji – pełnił m.in. funkcję dyrektora instytutu
higieny w Petersburgu. Przez wiele lat należał do endeckiej Ligi
Narodowej, a w 1920 r. został przewodniczącym zwalczającego strajki
Stowarzyszenia Samopomocy Społecznej. W 1928 r. startował w wyborach do
Senatu RP z listy Stronnictwa Narodowego; w ostatnim okresie życia
zasiadał też w Radzie Naczelnej tej partii. W niepodległej Polsce
Dzierzgowski dał się poznać jako jeden z najaktywniejszych animatorów
ruchu monarchistycznego. Współzakładał powstałe w czerwcu 1924 r. pismo
„Pro Patria” – tygodnik o profilu narodowo-katolickim. W sierpniu 1925
r. na jego łamach ogłoszono powstanie organizacji o nazwie Obóz
Monarchistów Polskich. W tym samym numerze tygodnika opublikowana
została deklaracja ideowa OMP, rozpoczynająca się słowami: „Zdając sobie
sprawę z grozy położenia, w jakim znalazła się Polska, staczając się
szybko po pochyłości rządów demokratycznych, uznaliśmy za nasz obowiązek
narodowy wezwać rodaków świadomych groźnego stanu naszej Ojczyzny do
pracy nad powstrzymaniem jej fałszywego biegu życia i skierowania go w łożysko naturalnego
rozwoju. Łożyskiem tym jest ustrój monarchistyczny (…)”. W dalszej części
antydemokratycznego manifestu wskazywano na zagrożenia ze strony takich
czynników, jak: indyferentyzm religijny, pacyfizm, wpływy mniejszości
narodowych, międzynarodówek, działalność masonerii i Ligi Narodów –
uniemożliwiających Polakom odbudowę „Państwa Chrobrego”. Za cele nowej
organizacji stawiano: „skierować życie Narodu na tory prawdziwego postępu
ewolucyjnego rozwoju niezłomnych zasad przyrody” oraz zapewnić „Państwu
Polskiemu – mocarstwowe stanowisko w świecie”. Dzierzgowski był jednym z
ośmiu sygnatariuszy deklaracji oraz według wszelkiego
prawdopodobieństwa autorem jej tekstu, o czym świadczy język manifestu,
pełen organicystycznych metafor i analogii do zjawisk przyrodniczych. Na
pierwszym zebraniu OMP stanął formalnie na jego czele jako prezes
Zarządu Tymczasowego.
Powstanie Obozu zainteresowało zbliżoną ideowo Organizację
Monarchistyczną, działającą od lutego 1925 r. Z Poznania, gdzie mieściła
się siedziba władz OM, przyjechał do Warszawy jej prezes Wacław
Niemojowski, aby wybadać zamiary OMP i ewentualną możliwość nawiązania
współpracy. W osobistej z nim rozmowie Dzierzgowski, pomimo podobieństw
programowych obu ugrupowań, uznał współdziałanie za niewskazane, gdyż w
jego oczach OM dążyła przede wszystkim do popularyzacji idei
monarchistycznej wśród szerokich mas, podczas gdy OMP chciał pozyskać jej
zwolenników głównie w sferach inteligenckich. Niezrażony Niemojowski
nie przestał nalegać, dopóki nie przezwyciężył nieufności profesora. W
rezultacie oba ugrupowania wyłoniły delegacje upoważnione do
przeprowadzenia rozmów na temat ich ewentualnego połączenia; delegacji
Obozu przewodził, rzecz jasna, Dzierzgowski. Przeprowadzone przezeń
rozmowy dały pozytywny wynik. Ustalono, że OM i OMP przekształcą się w
jedno ugrupowanie o nazwie Zjednoczenie Monarchistów Polskich, którego
program ułoży jego Rada Naczelna na podstawie dokumentów opracowanych
wcześniej przez Organizację i Obóz. Dzierzgowski miał ponadto wejść do
trzyosobowej komisji odpowiedzialnej za przygotowanie statutu
Zjednoczenia oraz zostać jednym z dwóch wicemarszałków (czyli
wiceprzewodniczących) Rady Naczelnej ZMP, to jest najwyższego organu
nowego ugrupowania. Umowę na tych warunkach, obejmujących ponadto
dokładny skład personalny przyszłej Rady Naczelnej, przedstawiciele obu
stron (w tym Dzierzgowski jako marszałek Rady Naczelnej OMP) podpisali
20 lutego 1926 r. 27 lutego została ona ratyfikowana przez Rady Naczelne
dwóch ugrupowań, a następnego dnia odbyło się pierwsze zebranie Rady
Naczelnej ZMP. Zabiegi te okazały się daremne – Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych odmówiło zarejestrowania ZMP. Odmowne pismo z MSW anulowało
umowę zjednoczeniową z 20 lutego i począwszy od 1 sierpnia b.r.
przekazywało wszystkie sprawy Zjednoczenia władzom Organizacji
Monarchistycznej. 12 sierpnia 1926 r. Rada Naczelna ZMP na zebraniu
likwidacyjnym przekształciła istniejące struktury terenowe Zjednoczenia w
komórki OM. W tej sytuacji Dzierzgowski z grupką swoich zwolenników pod
koniec 1926 r. wystąpił z Organizacji, ponieważ uznał za zbyt
przychylny jej stosunek do rządów Marszałka Piłsudskiego, od kilku
miesięcy sprawującego w Polsce władzę dyktatorską. Od tego momentu
rozpoczął się rozkład Obozu Monarchistów Polskich, przypieczętowany
przejściem całej redakcji pisma „Pro Patria” do konkurencyjnej
Monarchistycznej Organizacji Włościańskiej, utworzonej w początkach 1926
r. i powiązanej z piłsudczykami. Osobnym, znacznie ciekawszym
zagadnieniem jest działalność Dzierzgowskiego w zakonspirowanej
organizacji o nazwie Zakon Rycerzy Prawa. Powstał on w 1921 r. W 1924 r.
utworzył swą zewnętrzną ekspozyturę w postaci paramilitarnej Wojskowej
Organizacji Faszystów Polskich. Ta została w kwietniu 1925 r.
przekształcona w cywilną Polską Organizację Faszystowską, którą
bezskutecznie starano się zarejestrować jako legalną partię polityczną. Sam Zakon Rycerzy Prawa miał pięć stopni wtajemniczenia, wzorowanych na
strukturze masonerii. Członkowie najniższego stopnia nosili tytuł
Rycerza Prawa, a o jeden wyższego – Brata Martwego. Co do trzech
najwyższych stopni nigdy nie udało się ustalić nawet ich nazw.
Atmosferę panującą wokół Zakonu dobrze zapewne oddaje uzyskany przez
policję opis wewnętrznego ceremoniału ZRP: „Akt odbywania przysięgi
przez nowo zwerbowanych odbywał się w warunkach nader tajemniczych: w
ciemnym pokoju, oświetlonym jedynie świecą stojącą na stole okrytym czarnym materiałem,
na którym również znajdował się krzyż. Przysięgę odbierał osobnik ubrany w
czarny habit z kapturem zasłaniającym cała głowę i twarz; na piersiach
wyszytą miał amarantowa szarfę z białym orłem. Treść przysięgi
patriotyczna. Przysięga uzupełniona była ceremoniałem polegającym na
zapaleniu świecy przez składającego przysięgę, przy czym wypowiadane
były przez odbierającego przysięgę jakieś okolicznościowe zdania.”.
Dzierzgowski należał do ścisłego kierownictwa Zakonu, z polecenia
którego Polska Organizacja Faszystowska nawiązała po zamachu majowym
kontakty z innymi środowiskami wrogo nastawionymi do piłsudczyków:
Chrześcijańską Demokracją, Obozem Wielkiej Polski, Związkiem
Dowborczyków, Związkiem Hallerczyków, Związkiem Ludowo-Narodowym.
Chadecy zobowiązali się udostępnić POF swoje partyjne lokale w celu
rozwinięcia przez nią szerszej działalności. I tak np. 14 stycznia 1927
r. w chadeckim lokalu przy ul. Senatorskiej 5 odbyło się inauguracyjne
spotkanie koła Organizacji Młodzieży Monarchistycznej. Uczestniczyli w
nim również przedstawiciele Chrześcijańskiej Demokracji oraz
Dzierzgowski, oficjalnie jako reprezentant Obozu Monarchistów Polskich,
niejawnie zaś jako człowiek Zakonu Rycerzy Prawa, który to Zakon zlecił
założenie koła. Na spotkaniu ustalono, że w razie ewentualnych zbrojnych
wystąpień przeciw rządom piłsudczyków młodzi monarchiści otrzymają bron i
instruktorów walki od Związku Hallerczyków. ZRP starał się również
pozyskać sojuszników za granicą. Co godne odnotowania, w imieniu Zakonu
udał się do Paryża senator Kiniorski, by tam prowadzić rozmowy z Action
Française – ruchem Charlesa Maurrasa. Jednak to właśnie niedyskrecja
Kiniorskiego spowodowała, że Polską Organizacją Faszystowską na serio
zainteresowała się policja. 21 lutego 1927 r. jej funkcjonariusze
przeprowadzili szereg aresztowań osób podejrzanych o członkostwo w POF
oraz dokonali rewizji ich mieszkań. W wyniku policyjnej akcji i
późniejszego śledztwa aktywność poważnie przerzedzonej POF zanikła
wiosną 1927 r.
Za: https://sempervidelis.wordpress.com/2016/02/16/monarchizm-szymona-dzierzgowskiego-polski-maurrasizm/