Czołem, Panie Kapitanie! Pamiętamy!
30 listopada 1913r. we wsi Jabłonka niedaleko Sanoka (powiat brzozowski) urodził się jeden z najdzielniejszych „rycerzy” Najjaśniejszej Rzeczpospolitej – kpt. ROMUALD ADAM RAJS „BURY” (zamordowany przez komunistów 30 grudnia 1949 w Białymstoku) – polski żołnierz ZWZ-AK, dowódca 1 Kompanii „Szturmowej” 3. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej (1944), dowódca 2 szwadronu 5. Wileńskiej Brygady AK (1945), dowódca 3. Brygady Wileńskiej ️NARODOWEGO ZJEDNOCZENIA WOJSKOWEGO (NZW) i szef PAS w KO NZW Białystok (1945-1946). Odznaczony Krzyżem Walecznych (kwiecień 1944 r.), Krzyżem Orderu Virtuti Militari V kl. (lipiec 1944 r.), Srebrnym Krzyżem zasługi z mieczami (sierpień 1945 r.), Krzyżem Orderu Virtuti Militari IV kl. (styczeń 1946 r.).
Romuald Adam Rajs był synem Stanisława i Eleonory z domu Szaler. W roku 1920 rozpoczął naukę w siedmioklasowej Publicznej Szkole Powszechnej im. Króla Władysława Jagiełły w Sanoku. W 1925 roku przeszedł do Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Został uznany za ucznia uzdolnionego, jednak trudna sytuacja materialna rodziny zmusiła go do przerwania nauki w gimnazjum w roku szkolnym 1926/1927, wrócił do szkoły powszechnej, którą ukończył w roku 1930.
Również w roku 1930 wstąpił do Szkoły Podoficerskiej Piechoty dla Małoletnich. W 1934 roku ukończył Szkołę Podoficerską w Koninie i kurs spadochronowy w Biedrusku. W stopniu kaprala przydzielony został w tym samym roku do 85. Pułku Piechoty w Nowej Wilejce, a w 1936 roku przeniesiony do 13. pułku piechoty. W 1938 roku ponownie został przeniesiony do konnego plutonu zwiadu 85. Pułku Piechoty 19. Dywizji Piechoty w Nowej Wilejce pod Wilnem. W kampanii wrześniowej walczył w 85. Pułku Piechoty w Armii „Prusy”. Jednostka, w której walczył została rozproszona 5-6 września w walkach pod Tomaszowem Mazowieckim. Oddział, w którym walczył Rajs został ostatecznie rozbity w dniu 15 września pod Lublinem. Niedługo potem grupa 5 żołnierzy dowodzona przez Rajsa została zatrzymana w rejonie Kowla przez około 30 uzbrojonych Białorusinów i skierowana do Berezy Kartuskiej celem złożenia broni i zdania koni.Rajs został wkrótce zwolniony i wrócił do Wilna.
W konspiracji działał od 1939. W 1940 został zatrzymany i osadzony w obozie pracy, gdzie spędził następne dwa miesiące pracując na torfowiskach.
W konspiracji działał od 1939. W 1940 został zatrzymany i osadzony w obozie pracy, gdzie spędził następne dwa miesiące pracując na torfowiskach. Od 1940 działał w ZWZ, a następnie AK na Wileńszczyźnie.
W konspiracji działał pod rozmaitymi nazwiskami: Romuald Dąbrowski, Jerzy Góral, Eugeniusz Rajs, Romuald Rostkowski, Stanisław Wyszyński.
Od 1943 był dowódcą 1. Kompanii „Szturmowej” w 3 Wileńskiej Brygadzie AK pod dowództwem Gracjana Fróga ps. "Szczerbiec".
8 stycznia 1944 roku został zaatakowany przez Niemców we wsi Mikuliszki. Zadał jednak Niemcom poważne straty i zmusił ich do ucieczki. Był to pierwszy i zarazem jeden z największych sukcesów w historii 3 Wileńskiej Brygadzie AK.
W lipcu 1944 r. brał udział w operacji „Ostra Brama”, wyzwalaniu Wilna z rąk Niemców. Po aresztowaniu dowódcy przez NKWD wyprowadził oddział z sowieckiego okrążenia w Puszczy Rudnickiej, a następnie go rozwiązał. W październiku 1944 r. przedostał się do Białegostoku, gdzie wstąpił do LWP pod fałszywym nazwiskiem Jerzy Góral. Od stycznia 1945 r. dowodził plutonem w Batalionie Ochrony Lasów Państwowych w Hajnówce. W maju 1945 r. zdezerterował z całym oddziałem (29 żołnierzami) i przyłączył się do mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, który odtwarzał V Wileńską Brygadę AK. 9 maja 1945 roku został dowódcą 2 szwadronu 5. Brygady, którego trzonem był uprowadzony pluton. Pod dowództwem „Burego” 2. szwadron przeprowadził kilka akcji bojowych, atakował pododdziały najezdniczej Armii Czerwonej, rozbrajał posterunki Milicji Obywatelskiej, likwidował komunistycznych aktywistów oraz agenturę UB.
7 września 1945 mjr Zygmunt Szendzielarz wydał rozkaz rozwiązania 5. Wileńskiej Brygady AK. Dowódcy wchodzących w jego skład 3. i 4. szwadronów podporządkowali się rozkazowi, natomiast „Bury” postanowił walczyć dalej.
15 września 1945 r. z blisko 20 -tką swych ludzi (2 szwadron) przeszedł do NARODOWEGO ZJEDNOCZENIA WOJSKOWEGO (NZW).
W rozkazie witającym żołnierzy por."Burego" z 15 września 1945 r. mjr Florian Lewicki „Kotwicz” pisał m.in.:
'[...] Z dniem dzisiejszym 3-cia Brygada Wileńska pod dowództwem Kol."Burego" [...] weszła w szeregi NZW [...] wierzę, że obowiązek spoczywający na naszych barkach odbudowy Wolnej Polski Narodowej i wcielenie w życie hasła Polska dla Polaka popchnie nas do dalszego wysiłku, oddania z siebie wszystkiego, co polskie, wyrobi w nas karność żołnierską [...]".
Z kolei w rozkazie dziennym nr 26/45 z 16 września 1945 r. "Bury" wyjaśnił swym żołnierzom powody przejścia do NZW.
"[...] Znaleźliśmy się tutaj wszyscy, by móc zadokumentować niezłomną wolę Naszego Narodu, że my Polacy nie możemy się zgodzić na ten stan rzeczy, jaki obecnie panuje w Naszym Kraju […] III Wileńska Brygada, która weszła w skład NZW, była zawsze wierna Narodowi, nie złoży broni i będzie walczyć dotąd, dopóki ojczyzna nasza nie odzyska pełnej niepodległości w swoich dawnych granicach. Śmierć Wrogom Ojczyzny”.
22 września 1945 rozkazem Komendy Obszaru NZW "Narew”, nr 102 z 22 września 1945r. objął funkcję szefa Pogotowia Akcji Specjalnej (odpowiednik Kedywu w AK) w KO "Chrobry'' NZW.
W połowie stycznia 1946r został awansowany do stopnia kapitana i odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari IV kl.
Oddział „Burego” (3 Wileńska Brygada NZW), miał kontynuować tradycje walk 3 Wileńskiej Brygady AK z okresu 1943-1944.
3 Wileńska Brygada NZW, była największym i najaktywniejszym ugrupowaniem partyzanckim działającym na Białostocczyźnie i terenach sąsiednich województw od grudnia 1945,do połowy lutego 1946.
20 września 1945 roku, zaledwie cztery dni po oficjalnym powitaniu II szwadronu w szeregach NZW mjr Florian Lewicki „Kotwicz” wydał kpt. „Buremu” rozkaz, który mówił między innymi:
„[...] wskutek 1. agresywnego stosunku PPR [...], 2. załamania się elementów konspiracyjnych na terenie 8. kompanii na skutek silnego obsadzenia terenów tej kompanii przez wywiad wrogi [...]” oddział PAS ma przeprowadzić pacyfikację terenów południowo-wschodnich powiatu bielskiego. Akcja miała być wymierzona nie tylko w siatkę agenturalną resortu bezpieczeństwa, powinna mieć również charakter „odwetu na skomunizowanej, sprzyjającej Sowietom, wrogiej ludności do sprawy konspiracyjnej”
W styczniu 1946 roku zgrupowanie kpt. „Burego” przeprowadziło akcję odwetową w kilku wsiach białoruskich w powiecie bialskopodlaskim...
ROMUALD ADAM RAJS „BURY” najbardziej wyklęty z wyklętych do dzisiaj Żołnierzy Niezłomnych, który po koszmarze wojny z Niemcami nie chciał dla Polski koszmaru bolszewickiego i udawanej niepodległości tak jak część białoruskich »sąsiadów«, którzy dopuścili się jawnej zdrady państwa polskiego, którego byli obywatelami.
Komendant „BURY” walczył o niepodległy byt państwa polskiego z dwoma okupantami od roku 1939 do roku 1949, oddając za nie własne życie — zasługuje na szacunek; Jego pamięć należy honorować.
Cześć Jego Pamięci!️
Na zawsze w naszej Pamięci!
