525
lat temu, 23 października 1491 roku urodził się na zamku Loyola w
Azpeitia (Guipúzcoa, Kraj Basków) Iñigo López de Oñaz y Loyola, znany
później jako św. Ignacy Loyola, rycerz, potem prezbiter i teolog, założyciel Towarzystwa Jezusowego (Compañía de Jesús, Societas Iesu) i autor sławnych Ćwiczeń duchownych;
był najmłodszym z trzynaściorga dzieci zamożnego baskijskiego feudała i
półsierotą, gdyż wkrótce po porodzie obumarła go matka; we wczesnej
młodości przyjął tonsurę, co dawało mu przywileje duchowieństwa, lecz
pociągało go życie światowe (dworskie) i rycerskie; został paziem
podskarbiego Królestwa Kastylii, a w wieku 26 lat wstąpił do przybocznej
gwardii księcia Nájery; dosłużył się honorowego tytułu gentilhombre, fascynował się bohaterami eposów rycerskich (Pieśń o Rolandzie, Cyd, Rycerze Okrągłego Stołu),
często się pojedynkował i uprawiał hazard; podczas bitwy o Pampelunę
(20 V 1521) pomiędzy Hiszpanami a Francuzami kula armatnia zmiażdżyła mu
kości jednej nogi poniżej kolana: chociaż francuski lekarz ją uratował,
nigdy już nie odzyskała pełnej sprawności i była wyraźnie krótsza;
podczas długiej rekonwalescencji otrzymał do lektury (zamiast jakiejś
opowieści rycerskiej, o którą prosił) Vita Christi Ludolfa z Saksonii – kartuza ze szkoły devotio moderna;
dzieło to – oraz doznana wizja NMP z Dzieciątkiem – odmieniły go
duchowo, napełniając „słodyczą i obrzydzeniem do grzechów”; zrezygnował z
kariery wojskowej, a jego wzorem do naśladowania stał się św.
Franciszek z Asyżu;
w 1522 udał się do słynnego benedyktyńskiego
klasztoru i sanktuarium maryjnego w katalońskim Montserrat, gdzie po
trzech dniach modlitwy przed figurą „Czarnulki” (La Moreneta)
zawiesił na ołtarzu swoją broń; rozdał też ubogim wszystko, co miał,
łącznie z ubraniem, przebrał się w zgrzebny strój oraz udał się do
jaskini w pobliżu Manresy, gdzie spędził kilkanaście miesięcy na
modlitwie, kontemplacji i ascezie; z powodu umartwień, które sobie
zadawał, zachorował i trafił do szpitala, gdzie miewał za dnia piękne
wizje, dające mu ukojenie, lecz rozdrażnienie, gdy znikały; w 1523
wyruszył z pielgrzymką do Ziemi Świętej, pragnąc został męczennikiem,
lecz na polecenie franciszkanów, opuścił ją po 20 dniach; po powrocie do
Hiszpanii, w wieku 31 lat rozpoczął dopiero regularną edukację; w
latach 1526-27 studiował filozofię w Alcalá de Henares, a następnie w
Salamance: i tu, i tam, wydał się podejrzany inkwizytorom z powodu
uprawiania kaznodziejstwa ulicznego (popadanie słuchających go kobiet w
egzaltację i trans budziło podejrzenie o jego przynależność do
gnostycyzujących alumbrados) i był dwukrotnie uwięziony; w 1528
przeniósł się do Paryża i rozpoczął studia na Sorbonie; i tutaj był pod
baczną obserwacją Św. Inkwizycji, a raz został nawet skazany na
publiczne biczowanie; z czasem zaczął wnosić skargi, a wreszcie sam
wystąpił do trybunału o proces, w wyniku czego inkwizytor paryski
oczyścił go z zarzutów, a rektor musiał go prosić o wybaczenie;
Uniwersytet Paryski ukończył w 1534 i odtąd nazywano go Master Ignatius;
podczas studiów w Paryżu zaprzyjaźnił się z Piotrem Fabrem z Sabaudii,
Franciszkiem Ksawerym z Nawarry, Szymonem Rodriguesem z Portugalii oraz
Jakubem Lainezem, Alfonsem Salmeronem i Mikołajem Bobadillą z Kastylii:
Faber był już księdzem, pozostali przygotowywali się do kapłaństwa;
grono to było zalążkiem przyszłego zakonu jezuitów; 15 VIII 1534 złożyli
oni wspólnie w kościele św. Piotra na Montmartre śluby czystości i
ubóstwa oraz zobowiązali się udać po uzyskaniu święceń do Palestyny, aby
nawracać tam muzułmanów, a gdyby okazało się to niemożliwe, do oddania
się do dyspozycji papieżowi; wszyscy spotkali się w Wenecji 6 I 1537,
lecz nie mogli dostać się do Palestyny z powodu wojny z Turcją; udali
się więc do Rzymu, aby oddać się do dyspozycji papieża Pawła III, który
udzielił im błogosławieństwa; następnie wrócili do Wenecji i 24 VI 1537
otrzymali święcenia kapłańskie; jako formę organizacyjną wybrali
„towarzystwo” (compañía) – nazwa „zakon jezuitów” jest
nieformalna, jak również określenie „jezuita”, które pojawiło się po raz
pierwszy w 1544 i w sensie pejoratywnym (reprymendy dla
„świętoszkowatości”); Ignacy spisał pierwszą regułę zakonu w 16 tezach i
pięciu rozdziałach (Formula Instituti); Towarzystwo zatwierdził 27 IX 1540, bullą Regimini Militantis Ecclesiae,
Paweł III, ograniczając wszelako liczbę jego członków do 60 (kilka lat
później ograniczenie to zostało zniesione); 22 IV 1541 Ignacy został
wybrany (nie bez oporów) pierwszym przełożonym Towarzystwa z tytułem
jego Generała i pozostał nim do śmierci; w 1548 opublikował po raz
pierwszy Ćwiczenia duchowne (stały się one przedmiotem ostatniego
w jego życiu badania inkwizycyjnego), a w 1551 założył (przy wsparciu
finansowym Franciszka Borgiasza – zamożnego arystokraty aragońskiego i
prawnuka papieża Aleksandra VI oraz późniejszego generała zakonu)
Papieski Uniwersytet Gregoriański (Gregorianum), będący też prototypem przyszłych kolegiów jezuickich; formułę instytutu odnowił bullą Exposcit debitum
(1550) papież Juliusz III, a ostateczna wersja Konstytucji Towarzystwa
została napisana przez Ignacego i przyjęta w 1554: zawierała ona zasadę
ścisłego posłuszeństwa i podporządkowania tylko papieżowi w myśl tezy,
iż „tak dalece winniśmy być zgodni z Kościołem katolickim, ażeby uznać
za czarne to, co naszym oczom wydaje się białe, jeśliby Kościół określił
to jako czarne”; w latach 1553-55 podyktował swoją autobiografię, która
została opublikowana dopiero w 1943; zmarł wskutek zapadnięcia na
malarię w 1556 roku i został pochowany w rzymskim kościele Il Gesù;
w chwili jego śmierci Towarzystwo liczył około 1000 członków (ale tylko
35 wyświęconych) i miało 100 domów zakonnych w 10 prowincjach;
beatyfikował go 27 VII 1609 papież Paweł V, a kanonizował 12 III 1622
papież Grzegorz XV; 25 VII 1922 papież Pius XI ogłosił go patronem
wszystkich rekolekcji.
prof. Jacek Bartyzel
