Od Redakcji: W
rocznicę śmierci Benita Mussoliniego, zamordowanego przez
komunistycznych bandytów (28 IV 1945), polecamy uwadze
Czytelników artykuł Adriana Romualdiego, syna jednego z przywódców
Włoskiej Republiki Społecznej, który próbował w nim krytycznie
odpowiedzieć na pytanie, czym w istocie był włoski faszyzm.
23 marca 1919 r. w Mediolanie Mussolini założył Fasci di combattimento – organizację o programie zarówny narodowym, jak i socjalnym. Pierwsze Fasci
– złożone z weteranów, byłych socjalistów i rewolucyjnych syndykalistów
– do końca roku 1920 powoli ewoluowało w kierunku pozycji skrajnie
prawicowych. Od tej pory znudzone dwuletnim okresem socjalistycznej
przemocy, kulminującej w okupacji fabryk, coraz większe masy ludzi
z klasy średniej, w tym jej niższej części, zaczęły popierać faszyzm. Na
Nizinie Padańskiej w ramach reakcji weteranów i właścicieli ziemskich
(szczególnie nowej rolniczej burżuazji) przeciwko terrorowi czerwonych
lig zaczął się upowszechniać fenomen squadristi. Oddziały te –
finansowane przez posiadaczy ziemskich i tolerowane przez rząd –
rozpowszechniły się w północnej i środkowej części Włoch. Niesiony na
fali północnowłoskiego squadrismo Mussolini przesuwa się na pozycje skrajnie prawicowe i zakłada Narodową Partię Faszystowską (październik 1921 r.).
W ruchu faszystowskim skupiły się następujące grupy społeczne:
a)
weterani I wojny światowej, upokorzeni przez socjalistów za swoją
wojskową przeszłość i rozczarowani słabością rządu negocjującego warunki
pokoju;
b) studenci przyciągnięci ideami nacjonalistycznymi i nadzieją na "Wielkie Włochy";
c) niższa klasa średnia i klasa średnia, przerażone strajkami i przemocą socjalistów;
d) właściciele ziemscy, chłopi małorolni i farmerzy przerażeni konfiskatą gruntów przez czerwonych i kolektywizacją.
Narodziny faszyzmu następują na tle kryzysu innych sił politycznych:
1) liberałów, którzy nie potrafili się zaadaptować do nowej epoki partii masowych;
2) socjalistów, kuszonych przez przemoc, ale niezdolnych do przeprowadzenia rewolucji;
3) katolików, niezdolnych do porozumienia z liberałami i socjalistami.
28
października 1922 r., w obliczu imponującego najazdu faszystowskich
oddziałów na Rzym, król powierzył Mussoliniemu misję stworzenia rządu
koalicyjnego. W gruncie rzeczy Narodowa Partia Faszystowska objęła
władzę dzięki:
a) przedsiębiorczości, młodości i odwadze oddziałów walczących z lewicowymi organizacjami;
b) współudziałowi policji i armii, które podzielały patriotyczne ideały;
c) wsparciu finansowemu wpływowego sektora ekonomicznego, który chciał przywrócenia porządku i zakończenia strajków;
d)
neutralnej postawie większości starej liberalnej klasy, która była
wroga socjalistom i katolikom, i którą pociągał patriotyzm Mussoliniego i
jego wezwanie do wprowadzenia porządku.
W
ten sposób, częściowo dzięki sile i częściowo dzięki przyzwoleniu,
faszyzm dochodzi do władzy, początkowo funkcjonując w warunkach
parlamentarnej monarchii. Przez dłuższy czas opierali się faszyzmowi:
1) bezwzględnie wierni partii komunistycznej robotnicy z niektórych terenów przemysłowych;
2) spora grupa katolików związanych z Partią Ludową;
3)
różne osobistości i instytucje starej klasy rządzącej ("Il Corriere
della Sera", "La Stampa") oraz przemysłowcy, przerażeni rewolucyjnym
duchem faszyzmu.
Kryzys,
który nastąpił po zabójstwie Matteottiego i rezygnacji z zasiadania w
parlamencie przez opozycyjnych posłów, pozwolił Mussoliniemu rozpocząć
transformację demokracji parlamentarnej w państwo faszystowskie. Seria
transformacji – z których ostatnia zakończyła się w roku 1938 –
doprowadziła do:
a) rozwiązania partii politycznych i zastąpienia ich partią faszystowską, przedstawianą jako partia całego ludu włoskiego;
b) stopniowego obalenia parlamentu i jego ostatecznego zastąpienia w 1938 roku przez Izbę Związków i Korporacji (Camera dei Fasci e delle Corporazioni), która reprezentowała zarówno partię, jak i różne sektory produkcji;
c) transformacji w 1923 r. squadre d’azione w Ochotniczą Milicję Bezpieczeństwa Narodowego (Milizia volontaria per la Sicurezza Nazionale), siłę zbrojną działającą u boku armii;
d)
wprowadzenia specjalnego ustawodawstwa wymierzonego we wrogów państwa
faszystowskiego, z wyrokami począwszy od uwięzienia aż do kary śmierci;
e)
rozwiązania związków zawodowych i zniesieniem prawa do strajku oraz
promulgowania Karty Pracy, która ustanawiała korporacje i mediacje
państwowe w sporach między pracodawcami a pracownikami;
f)
utworzeniem publicznych instytucji interwencji ekonomicznej, wraz z
licznymi formami zabezpieczenia społecznego wyrażającymi koncepcję
państwa, które nie jest neutralne, ale zajmuje się ochroną obywateli i
inicjatyw gospodarczych we wspólnym interesie;
g) zaangażowania młodzieży w sport i organizacje paramilitarne, wraz z budową boisk, basenów itp.
Dzięki
sojuszowi ruchu faszystowskiego z siłami konserwatywnymi (monarchią,
armią, a także – po osiągnięciu porozumienia – z Kościołem) uformowano
reżim faszystowski ściśle związany z osobą Duce, którego osobiste
poglądy stały się oficjalną polityką reżimu i Włoch.
Polityka ta miała następujące cele wewnętrzne:
a)
ograniczenie najbardziej rewolucyjnych duchów w ruchu faszystowskim
oraz silniejszych i bardziej niezależnych osobistości (Farinacci,
Arpinati, Balbo);
b)
zaostrzenie zwierzchnictwa Duce nad wszystkimi organami partyjnymi i
państwowymi oraz redukcja Narodowej Partii Faszystowskiej do roli
instrumentu masowej mobilizacji zamiast instrumentu dyskusji
politycznej;
c) ścisła kontrola nad prasą i radiem, instrumentami indoktrynacji opinii publicznej.
Ta taktyka polityczna była połączona z propagandą celującą w promowanie następujących idei:
a)
wywyższenia państwa narodowego jako nośnika tradycji starożytnego Rzymu
i szczególnych wartości etycznych i duchowych. To wywyższenie Rzymu i
etycznej natury państwa zostało jednakże ograniczone przez władze po
porozumieniu z Kościołem przez podpisanie Traktatów Laterańskich;
b)
podtrzymania wartości moralnych i wojskowych, jak również wywyższenia
ziemi, płodności, cnót rolniczych i wojowniczych zamiast wartości
miejskich, przeciwstawiania rolnika "burżujowi";
c)
pochwały wszelkich form ryzyka i odwagi, promocji sportu i edukacji
przedwojskowej, gloryfikacji zbiorowych przejawów odwagi (lot Balbo nad
Atlantykiem etc.).
Oprócz
tych metod rządu dyktatorskiego i masowej propagandy istniały też pewne
ustalone dyrektywy dotyczące polityki zagranicznej:
1) dążenie do zapewnienia Włochom przestrzeni życiowej adekwatnej do ich znaczenia i liczby ich mieszkańców;
2) nacisk na rewizję warunków Traktatu Wersalskiego na korzyść mniej szczęśliwych narodów (Węgry, później Niemcy i same Włochy);
3)
napięcie stosunków z tymi narodami, które są zbyt bogate w terytoria i
kolonie (Francja i Wielka Brytania) oraz konsekwentne dążenie do
stworzenia silnej armii i marynarki zdolnej do rzucenia wyzwania
anglo-francuskiej dominacji w Północnej Afryce i obszarze Morza
Śródziemnego.
Taka
orientacja w polityce zagranicznej doprowadziła najpierw do podboju
Etiopii, a następnie do zbliżenia z Niemcami – jedynym narodem zdolnym
do podważenia anglo-francuskiej dominacji w Europie. Podbój Etiopii i
interwencja podczas hiszpańskiej wojny domowej, zakończonej sukcesem
nacjonalistów, doprowadziły faszyzm do szczytu popularności. Opozycja
była praktycznie zniszczona – nie tyle dzięki środkom represji, które
były relatywnie łagodne, co dzięki umiejętnej propagandzie i sukcesom
reżimu.
Faszyzm był popierany przede wszystkim przez:
a) młodzież, wyedukowaną przez Partię i wychowaną w nowym klimacie atletycznej mobilizacji i narodowego entuzjazmu;
b) klasę średnią, usatysfakcjonowaną polityczną i ekonomiczną stabilnością reżimu;
c) kler, względnie zadowolony z koncyliacyjnej polityki faszystów względem Watykanu;
d)
szerokie rzesze klasy robotniczej, zjednanej przez "populizm"
Mussoliniego i instytucje pomocy społecznej stworzone przez reżim.
Aktywnymi
przeciwnikami faszyzmu pozostała więc jedynie garstka intelektualistów i
kilka tysięcy robotników zindoktrynowanych przez podziemną partię
komunistyczną. W późniejszym czasie pakt z Niemcami i wynikające z niego
widmo wojny, ustawodawstwo rasowe oraz nachalna propaganda
"antyburżuazyjna" doprowadziły sporą część klasy średniej i Kościoła
katolickiego do krytycyzmu i rewizji stanowiska.
Krytycyzm i rezerwa zostały wzmocnione w wyniku przystąpienia do wojny, do której faszyzm został popchnięty:
a) przez logikę swojej doktryny ekspansji i przestrzeni życiowej;
b) przez swoje polityczne i ideologiczne skoligacenie z nazistowskimi Niemcami;
c)
przez potrzebę przeniesienia na poziom międzynarodowy swojej walki
przeciw liberalnej demokracji i kapitalistycznej burżuazji, które –
wespół z rosyjskim bolszewizmem – są antytezą faszyzmu.
Interwencja
wojskowa została rozpoczęta przez Mussoliniego w najbardziej korzystnym
momencie (Francja wypadła z gry, a Anglia była niezdolna do obrony
Malty i Egiptu), ale niezdecydowanie i nieudolność klasy politycznej i
wojska wkrótce w katastrofalny sposób wyszły na jaw.
Wojna szybko odsłoniła słabości reżimu:
a)
porozumienie Mussoliniego z siłami konserwatywnymi pozostawiło
nienaruszoną starą klasę rządzącą, mającą skłonność do karierowiczostwa i
kompromisu (Badoglio etc.);
b) partia, złamana przez lata konformizmu, była niezdolna do efektywnego natchnienia Włochów wolą walki;
c)
propaganda stała się bardziej nacjonalistyczna i patriotyczna niż
"faszystowska" i nie oddawała odpowiednio ideologicznego i
geopolitycznego znaczenia niemieckiej rewolucyjnej wojny kontynentalnej.
Tak
oto po pierwszych porażkach, a następnie inwazji alianckiej na Włochy,
jedność monarchii i faszyzmu rozpadła się, a wraz z nią jedność
konserwatywnej elity rządzącej z ruchem faszystowskim. Front
narodowo-faszystowski został złamany, a "narodowa" – to jest bardziej
burżuazyjna i konserwatywna – frakcja szukała jakiejkolwiek możliwości
wycofania się z wojny. To doprowadziło do wydarzeń z 25 lipca i 7
września.
Włoska
Republika Społeczna i nowa Faszystowska Partia Republikańska
reprezentowała swego rodzaju "powrót do źródeł" faszyzmu. 18 punktów z
Werony i prawo o uspołecznieniu przedsiębiorstw są kompletnie
drugorzędnym aspektem nowego faszyzmu, który miał więcej wspólnego z
obroną honoru wojskowego i zachwytem, że ruch nadal oddziałuje na część
młodzieży włoskiej.
Faszyzm
włoski był paradygmatem innych faszyzmów. System jednopartyjny,
organizacje młodzieżowe, system gospodarki korporacyjnej czy milicje
partyjne służyły za model dla innych ruchów faszystowskich – począwszy
od narodowego socjalizmu. Jednakże faszyzm, mimo wynalezienia "państwa
totalitarnego", nigdy tej idei nie zrealizował. Pod fasadą Narodowej
Partii Faszystowskiej – masowej organizacji, która nabrała charakteru
reakcyjnego – reżim pozostał dyktaturą podtrzymywaną przez monarchię.
Milicja, założona jako zbrojne ramię rewolucji, nigdy nie stała się
uzbrojonym ramieniem partii, jak na przykład SS, ale pozostała jedynie
dodatkiem do armii.
Mussolini
zatem nie do końca się mylił, kiedy w czasach Republiki Społecznej
zwrócił uwagę, że "rewolucja faszystowska nigdy nie miała miejsca:
Włochy są przede wszystkim monarchią i nią pozostały".
Adriano Romualdi
(Tytuł pochodzi od Redakcji Xportal.pl. Tłumaczenie: Kornel Zieliński.)
Adriano Romualdi
(1940-1973) – włoski historyk, badacz faszyzmu i rewolucji
konserwatywnej, autor opublikowanej w 1966 r. autoryzowanej biografii
Juliusa Evoli, syn Pino Romualdiego, zastępcy sekretarza Republikańskiej
Partii Faszystowskiej i współzałożyciela Włoskiego Ruchu Społecznego
(MSI).
