Organizacja Czarny Front dążyła do przebudowy
Niemiec na gruncie narodowym i socjalistycznym. Zawzięcie zwalczała
ugrupowanie Adolfa Hitlera, choć wyrastała z tych samych korzeni co
NSDAP. Dlaczego więc chciała obalić Führera?
Gregor i Otto Strasserowie przyszli na świat w Dolnej Bawarii. Ich
ojciec, gorliwy katolik i urzędnik sądowy, zadbał o wykształcenie synów.
Po wybuchu I wojny światowej bracia ochoczo zaciągnęli się do armii. W
1918 roku opuścili wojsko, obaj w stopniu porucznika. Rok później
włączyli w się działania Freikorps, tłumiąc powstającą Bawarską
Republikę Rad.
W 1920 roku młodszy z rodzeństwa Strasser, Otto, zaangażował się w działania Niemieckiej Partii Socjaldemokratycznej (Sozialdemokratische Partei Deutschlands). Jego starszy brat Gregor objął natomiast dowództwo nad Batalionem Szturmowym Dolna Bawaria (Sturmbataillon Niederbayer),
w którym jako jego adiutant służył Heinrich Himmler. Gdy w Republice
Weimarskiej doszło do tzw. puchu Kappa-Lüttwitza, nieudanego
monarchistycznego zamachu stanu, Strasserowie znaleźli się po przeciwnej
stronie barykady. Gregor pełnił komendę nad oddziałem puczystów, Otto
dowodził socjalistyczną Czerwoną Grupą Stu (Rote Hundertschaft).
Uczestnicy puczu monachjskiego z aresztowanym przez nich
socjalistycznym radnym (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild
146-2007-0003, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany
Po nieudanym przewrocie starszy z braci kierował Ludowym Związkiem Obronnym (Völkischer Wehrverband)
nacjonalistyczną organizacją paramilitarną, która w 1921 roku połączyła
się z NSDAP. W 1923 roku Gregor wziął udział w kolejnym nieudanym
zamachu stanu - puczu monachijskim. Z tego powodu został skazany przez
sąd na półtora roku pozbawienia wolności. Nie odbył kary do końca,
ponieważ 4 maja 1924 roku został wybrany posłem do Landtagu Bawarii, a
kilka miesięcy później reprezentantem Niemieckiej Ludowej Partii
Wolności (Deutschvölkische Freiheitspartei) do Reichstagu. Pełnił tę funkcję do grudnia 1932 roku.
Tymczasem Otto Strasser w 1920 roku popadł w konflikt z władzami SPD.
Gdy władze partii zdecydowanie wystąpiły przeciwko strajkowi w Zagłębiu
Ruhry, on był jego gorącym orędownikiem. Postanowił więc opuścić
szeregi socjalistów, a niedługo później, za pośrednictwem starszego
brata, poznał Adolfa Hitlera. Przyszłego Führera Rzeszy zapamiętał jako
osobę fanatyczną, chcącą zrobić wiele dla narodu niemieckiego,
przepełnioną jednak obsesyjną nienawiścią do Żydów.
Mimo niezbyt przychylnej opinii o nowopoznanym przywódcy ruchu
nazistowskiego, Otto postanowił uważnie przyglądać się rozwojowi jego
ugrupowania. Pomagał bratu w tworzeniu zrębów własnego,
antykapitalistycznego i nacjonalistycznego programu w ramach ugrupowania
NS-Feiheitsbewegung.
Tarcia w szeregach nazistów
Gregor Strasser (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 119-1721, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany)
To właśnie w tym czasie doszło do pierwszych poważnych podziałów
ideologicznych w środowisku niemieckich narodowych socjalistów.
Zwolennicy rozwiązań antykapitalistycznych zaczęli skupiać się wokół
braci Strasser, natomiast zwolennicy antysemickiej demagogii przystąpili
do Gorssdeutsche Volksgemeinschaft (utworzonego m.im przez
Alfreda Rosenberga i Juliusza Streichera). Środowisko strasserowskie
posiadało swoje oddziały m.in. w Bawarii, Turyngii, Prusach, Anhalcie i
Hamburgu, zdobywało też mandaty w wyborach do Reichstagu. Natomiast
środowisko Rosenberga miało charakter lokalny i działało w Bawarii.
W grudniu 1924 roku Adolf Hitler został zwolniony z więzienia w
twierdzy Landsberg. Od razu przystąpił do działania. 27 lutego 1925 roku
doprowadził do ponownego zalegalizowania NSDAP, co więcej: połączył w
niej skłócone środowiska - Strasserów oraz Gorsdeutsche
Volksgemeinschaft. W tym samym roku Otto oficjalnie wstąpił do partii, a
Gregor został szefem jej propagandy.
Mimo to tarcia zaczęły nabierać na sile. Bracia Strasser oraz Joseph
Goebbels włączyli się w działania, które miały na celu zbudowanie
radykalnego, robotniczego ruchu partyjnego w Północnych Niemczech. Otto
wspierał strajki robotnicze, promował idee nacjonalizacji banków oraz
przemysłu. Pracował przy tworzeniu programu NSDAP. Jego radykalny
antykapitalizm zaczął zagrażać niektórym sponsorom partii nazistowskiej
(głównie arystokracji niemieckiej). Chęć współpracy z bolszewicką Rosją
oraz brak zainteresowania kwestiami rasowymi doprowadziły go do sporu z
kierownictwem. Podział na północne NSDAP – wierne braciom Strasser i
Goebbelsowi – oraz południowe, podporządkowane Hitlerowi, zaczął
nabierać na sile. Doskonała organizacja północnego skrzydła partii, jego
struktura, fakt, że zbudowało podstawy SA w Berlinie i powoływało
własne wydawnictwa na czele z Kampf-Verlag, pozwalało utrzymać ogromną
przewagę nad konkurencją z Bawarii.
14 lutego 1926 roku odbył się zjazd partyjny w Bambergu, na którym
frakcja Strasserów została bardzo osłabiona. Gregor przegrał debatę z
Adolfem Hitlerem. Uległ demagogicznym zdolnościom przyszłego wodza
Rzeszy. Joseph Goebbels tak wspomina wydarzenia z 14 lutego:
Przemawia Hitler. 2 godziny. Jestem jak uderzony obuchem. Jakiż to Hitler! Reakcjonista? Bajecznie niezręczny i niepewny swego…Przemawia Strasser. Z przerwami drżąc, niezręcznie, ten dobry, uczciwy Strasser… W środę do Strassera. Propozycja Kaufmann, Strasser i ja idziemy do Hitlera, aby jak najpilniej z nim pomówić. Nie powinien pozwolić, aby kierowały nim te lumpy z dołu [Monachium].
Werbalne starcie w Bambergu było klęską frakcji strasserowskiej.
Wielu działaczy z północy uległo postulatom bawarskiego skrzydła:
odstąpienie od wywłaszczenia artystokracji, wywłaszczenie jedynie
bankierów - zwłaszcza Żydów.
Szale się przechylają
Przemówienie Goebbelsa na wiecu NSDAP w 1932 roku (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 119-2406-0, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany)
Otto Strasser został redaktorem berlińskiej Arbeiterzeitung, przewodniczył również wydawnictwu Kampfverlag,
na łamach którego prezentował swoje poglądy. Zdecydowany, radykalny
antykapitalizm przejawiający się częstymi atakami na posiadaczy
przemysłowych i ziemskich oraz artykuły przeciwko arystokracji rodowej
coraz poważniej przeszkadzały Hitlerowi. Konflikt wewnątrz partii
przybierał na sile. Zjazdy i konferencje partyjne kończyły się
kłótniami. W 1927 roku Joseph Goebbels opuścił braci Strasser i
przyłączył się do Hitlera. W 1928 roku na zjeździe przywódców partyjnych
w Monachium w dniach 31 sierpnia – 2 września przyszły Führer wezwał do
bezwzględnej dyscypliny wewnętrznej w NSDAP.
W 1929 roku w piśmie NS Briefe bracia Strasser opublikowali
14 tez rewolucji niemieckiej. Był to manifest skierowany przeciwko
ładowi wersalskiemu i ówczesnemu systemowi Republiki Weimarskiej. Mimo
sporów ideowych Adolf Hitler starał się zatrzymać przy sobie Georga,
który słynął w partii jako świetny organizator. W latach 1928-1932
pełnił funkcję Reichsorganisationsleiter (szefa organizacyjnego
partii). Przywódca NSDAP starał się poróżnić braci – widział, iż Gregor
jest bardziej podatny na jego wpływy, inaczej niż bardzo radykalny
Otto, który występował przeciwko niemu i Heinrichowi Himmlerowi.
W 1930 roku młodszy z braci Strasser doszedł do wniosku, iż dalsza
współpraca z nazistami nie jest możliwa i postanowił opuścić NSDAP.
Podczas jednej z rozmów usłyszał od przyszłego Führera, że w zamian za
pozostanie mu wiernym, otrzyma lukratywne stanowisko szefa służby
prasowej. Hitler zamierzał jednak utrzymać system kapitalistyczny w
Niemczech, w razie potrzeby podejmując współpracę z arystokracją oraz
kręgami konserwatywnymi, a w polityce zagranicznej za najważniejsze
uważał kryteria rasowe. 4 lipca 1930 roku Der National Sozialist
opublikował oświadczenie młodszego Otto, w którym wyjaśniał on, iż
NSDAP odeszło od narodowego socjalizmu, odrzuciło program z 1920 roku,
zaczęło wspierać wielki kapitał i jego interesy. Gregor Strasser
pozostał jednak wierny Führerowi…
Narodziny Czarnego Frontu
Latem 1930 roku Otto Strasser założył Związek Rewolucyjnych Narodowych Socjalistów (Kampfgemeinschaft Revolutionärer Nationalsozialisten)
zwany Czarnym Frontem ([Schwarze Front). Symbolem organizacji stał się
miecz oraz młot – symbol jedności w walce robotnika i żołnierza. Organem
prasowym ugrupowania zostało pismo Narodowy Socjalista ([Der Nationale Sozialist]) (zastąpiony później przez Die Schwarze Front).
Pierwszy kongres nowej partii miał miejsce pod koniec października.
Program zawierał opublikowane rok wcześniej czternaście tez rewolucji
niemieckiej. Do Czarnego Frontu dołączali przedstawiciele lewicy NSDAP.
Celem ugrupowania stało się osłabienie pozycji partii Adolfa Hitlera i
przewodzenie „lewicy narodowo-socjalistycznej”. Dowodem na jej siłę
było wprowadzenie nastrojów rewolucyjnych w SA. Kapitan Walter Stennes,
szef SA w Niemczech północno-wschodnich i członek Czarnego Frontu,
wszedł w konflikt z Josephem Goebbelsem. We wrześniu 1930 roku w
Berlinie doszło do starć między członkami SA oraz SS stanowiącymi
ochronę przyszłego ministra propagandy Rzeszy. Biura stołecznego zarządu
partii zostały zajęte, a sam Goebbels uciekł do Monachium. Sytuację
załagodził Adolf Hitler. 1 kwietnia 1931 roku Stennes wywołał kolejną
rewoltę w SA. Tym razem skupił 40 000 ludzi, którzy szybko przejęli
główne biuro partii oraz zajęli redakcję dziennika Der Angriff. Ze względu na brak funduszy bunt szybko upadł, ale do czerwca 1934 roku SA stanowiło o sile Czarnego Frontu.
Ucieczka Otto Strassera
Walther Hinkler-Stennes (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 119-2608, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany)
30 stycznia 1933 roku Adolf Hitler objął urząd kanclerza Niemiec. Otto
Strasser zdał sobie sprawę, iż po zmianach na szczeblu władzy nie będzie
bezpieczny we własnym kraju. Na podstawie zarządzenia prezydenta
Hindenburga z 4 lutego 1933 roku rząd miał możliwość podejmowania
wszelkich działań w celu ochrony państwa i narodu. Represje spadły nie
tylko na partię komunistyczną (KPD i dosięgły również Czarnego Frontu.
Otto Strasser i jego towarzysze liczyli się z możliwością objęcia
władzy przez NSDAP, dlatego od dłuższego czasu przygotowywali
zagraniczną bazę w Austrii: przenosili dokumentację, maszyny do pisania
oraz broń z dala od Berlina. 26 lutego 1933 roku (czyli na dzień przed
prowokacyjnym podpaleniem Reichstagu) służby państwowe wkroczyły do ich
lokali w stolicy Niemiec. Nie znaleziono żadnej dokumentacji, natomiast
aresztowano wielu działaczy, na czele z Walterem Stennesem. Zesłano ich
do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu.
W maju 1933 roku Czarny Front uznano za jednego z głównych wrogów
Rzeszy. Rozpoczęło się polowanie na Otto Strassera, który do tej pory
pozostawał na terenie państwa. Co więcej przywódca Czarnego Frontu wydał
dyrektywę, aby członkowie organizacji infiltrowali nazistowskie
organizacje od partii, przez przybudówki, aż po policję i wojsko, aby
utrudnić funkcjonowanie ich państwa. W maju służby wpadły na jego trop w
okolicach Chiemsee. Dzięki pomocy brata, 10 maja 1933 roku, Otto
Strasser uciekł do Austrii, skąd dalej kierował swoją organizacją.
Na wygnaniu
Pod koniec czerwca 1933 roku władzom Rzeszy udało się aresztować
kilku ważnych działaczy Czarnego Frontu. W tym czasie w Wiedniu Otto
Strasser zaczął już wydawać pismo Schwarzer Sender jako kontynuację Die Schwarze Front.
Jego celem było wywołanie „drugiej rewolucji” – obalenie władzy NSDAP
oraz kapitalizmu, utworzenie ludowych Niemiec. Prasę drukowaną w Austrii
przemycano sprawnie na teren Rzeszy, po czym rozprowadzano w szeregach
SA, przybudówkach partyjnych, jak Deutsche Arbeitsfront, oraz wśród
niższych szczebli NSDAP.
Przemarsz członków SA przed Hitlerem w Norymberdze, 1935 rok (domena publiczna).
Otto Strasser nie docenił jednak rosnącego wpływu nazistów na politykę
wewnętrzną Austrii. W początkach 1934 roku zmuszony był uciekać do
Pragi. Czechosłowacja stanowiła wówczas miejsce schronienia dla
niemieckiej antyhitlerowskiej opozycji. Liderowi Czarnego Frontu udało
się uzyskać poparcie emigracyjnej SPD, a później Czeskiej Partii
Narodowo Socjalistycznej. Rudolf Formis, przyjaciel Otto Strassera,
powołał stację radiową Czarny Nadawca (Der Schwarzer Sender). Na jej falach prezentowano audycje mające na celu kompromitację władz III Rzeszy.
30 czerwca 1934 roku miała miejsce tzw. „noc długich noży”. Ofiarami
mordu padło m.in. 19 przywódców SA, 40 oficerów tej formacji oraz sam
Gregor Strasser. Te wydarzenia zostały nagłośnione w prasie i audycjach
Czarnego Frontu. Otto stracił wielu współpracowników mogących być
filarem „drugiej rewolucji”.
Kolejny cios nadszedł 24 stycznia 1935 roku, gdy dwóch
funkcjonariuszy SD zastrzeliło Rudolfa Formisa w hotelu Zahori, z
którego nadawał audycje radiowe. Władze niemieckie zaczęły też wywierać
coraz większą presję na rząd Czechosłowacki, żądając wydania przywódcy
Czarnego Frontu. Na przełomie lat 1936–1937 jego działacze pomagali przy
nieudanym zamachu na Juliusza Streichera. W 1937 roku Otto Strasser
stanął na czele Niemiecki Front przeciwko systemowi hitlerowskiemu (Deutsch Front gegen das Hitler-system).
Głównym celem organizacji miała być krytyka obozu rządzącego Rzeszą,
budowa tzw. trzeciej siły między NSDAP a KPD oraz walka zarówno z
nazizmem jak i komunizmem na terenie Niemiec oraz Europy. Organizacja
nie osiągnęła zamierzonego celu.
W 1938 roku III Rzesza ostatecznie zniszczyła Czarny Front na swoim
terenie. Otto Strasser dalej podróżował jednak po całej Europie
Zachodniej, nawołując do walki z Hitlerem. Po podpisaniu układu
monachijskiego uciekł do Berna. Działalność organizacji zamarła.
Otto Strasser po powrocie do RFN, 1956 rok (fot. SchwarzerFront, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)
Z Berna przeniósł się do Paryża, jednak w 1940 roku zmuszony był uciec
do Portugalii, a stamtąd, dzięki pomocy brytyjskiego wywiadu, przeniósł
się na Bermudy. Swoją podróż ostatecznie zakończył w Kanadzie. W 1941
roku osiadł w Montrealu, gdzie dalej kontynuował działalność
antyhitlerowską. Został nazwany „wrogiem numer jeden Rzeszy”, nagroda za
jego głowę wynosiła 500 000 dolarów.
W 1955 roku za zgodą Niemieckiego Federalnego Sądu Administracyjnego
powrócił do RFN i odzyskał utracone obywatelstwo. Postanowił zaangażować
się w działalność polityczną. 17 czerwca 1956 założył Niemiecką Unię
Społeczną (Deutsch–Soziale Union). Celem partii było zachowanie
neutralności RFN i budowa „niemieckiego socjalizmu”. Tworzyli ją
głównie przedwojennych nacjonaliści oraz byli członkowie NSDAP wierni
ideom Strasserów. Partia nie odniosła żądnego sukcesu, zakończyła
działalność 25 maja 1962 roku. Mimo kolejnych politycznych porażek Otto
Strasser pozostał wierny swojej doktrynie angażując się w działania o
charakterze narodowo – socjalistycznym. Zmarł 27 sierpnia 1974 roku w
Monachium.
Bibliografia:
- Mirosław Cygański, Czarny Front Otto Strassera w walce z III Rzeszą [w:] Z badań na dziejami opozycji antyhitlerowskiej w Niemczech, pod red. Antoniego Czubińskiego, Poznań 1987.
- Mirosław Cygański, Narodowosocjalistyczna „lewica” w NSDAP (1925-1930) i jej sukcesor Czarny Front (1930-1933) [w:] Faszyzm niemiecki z perspektywy półwiecza. Materiały i studia, pod red. Antoniego Czubińskiego, Poznań 1985.
- Joseph Goebbels, Dzienniki t. 1 1923 – 1939, Warszawa 2013.
- Paul Gottfried, Otto Strasser and National Socialism, Modern Ages 1969, s. 141 – 151.
- Douglas Reed, Nemesis? The story of Otto Strasser, London 1940.
- Douglas Reed, Prisoner of Ottawa. Otto Strasser, London 1953.
- Otto Strasser, Hitler and I, Cambridge, Massachusetts 1940.
- Otto Strasser, Germany Tommorow, Oxford 1940.
Redakcja: Michał Woś
