Dzisiaj mija 69. rocznica wybuchu Powstania Węgierskiego w Budapeszcie, które rozpoczęło się 23 października 1956 r., będąc próbą uniezależnienia się od Moskwy.
Zamieszki rozpoczęły się od legalnej studenckiej manifestacji zorganizowanej pod pomnikiem Józefa Bema, mającej być poparciem dla demokratyzacji Polski w ramach tzw. odwilży gomułkowskiej, związanej z objęciem trzy dni wcześniej rządów przez Władysława Gomułkę i załagodzeniem systemu stalinowskiego.
Wydarzenia w Budapeszcie szybko przerodziły się w ogromną manifestację ocenianą na 200-300 tysięcy ludzi, której uczestnicy zażądali bardziej radykalnych zmian niż w Polsce, obalając pomnik Józefa Stalina i domagając się opuszczenia Węgier przez wojska radzieckie.
Okazja do zaprowadzenia demokratycznych zmian na Węgrzech wydawała się wyjątkowa, ponieważ ZSRR równocześnie zaangażowany był dyplomatycznie w tzw. kryzys sueski związany z wybuchem wojny egipski-izraelskiej (29 października – 6 listopada) i interwencją sił francusko-brytyjskich zmierzającą do przejęcia kontroli nad Kanałem Sueskim. Problem był w tym, że wydarzenia na Bliskim Wschodzie w jeszcze większym stopniu zaangażowały mocarstwa zachodnie, w tym USA. Ograniczyły się one jedynie do werbalnego poparcia dla rewolucji, obawiając się konfrontacji ze Związkiem Radzieckim, który w związku kryzysem bliskowschodnim groził użyciem siły.
Po trwających kilka dni dyplomatycznych przepychankach 1 listopada postępowy premier Imre Nagy - wybrany wcześniej za zgodą ZSRR w celu uspokojenia nastrojów społecznych - ogłosił wystąpienie kraju z Układu Warszawskiego zwracając się o jej zagwarantowanie do ONZ, a do ZSRR z prośbą o wycofanie oddziałów radzieckich z Węgier. Ponadto anulował system jednopartyjny, ogłosił wprowadzenie demokracji i wolności prasy oraz rozwiązał policję polityczną AVH ogłaszając internowanie jej funkcjonariuszy.
W odpowiedzi Biuro Polityczne KPZR podjęło decyzję o interwencji zbrojnej. Jednocześnie utworzono wierny Moskwie marionetkowy rząd pod przywództwem Jánosa Kádára.
W rezultacie interwencji wojskowej po dwóch tygodniach Powstanie Węgierskie zostało krwawo stłumione przez radzieckie wojsko, które 4 listopada rozpoczęły operację "Wichr", która trwała do 10 listopada (ostatnie oddziały powstańcze poddały się 15 listopada - przyp. Redakcji Rexbloga).
W powstaniu zginęło 2500 Węgrów, głównie w czasie walk w Budapeszcie. Ponad 20 tysięcy aresztowano lub internowano, a około 200 tysięcy osób uciekło z kraju. Materialne straty wyniosły 220 mln forintów, co stanowiło ponad 1/4 rocznego dochodu narodowego Węgier. Rosjanie twierdzą, że zginęło lub zaginęło 740 żołnierzy radzieckich, a 1540 zostało rannych – ponad połowa z nich w walkach w październiku.
Premier i jego współpracownicy schronili się w jugosłowiańskiej ambasadzie, ale zostali aresztowani. Imre Nagy z współpracownikami został wywieziony do Rumunii i po tajnym procesie skazany na śmierć poprzez powieszenie. Zamordowano go 16 czerwca 1958 roku, a ciało z rękoma skrępowanymi drutem kolczastym pochowano w anonimowym grobie. Równocześnie straceni zostali minister obrony i dowódca oddziałów powstańczych pułkownik Pál Maléter oraz organizator manifestacji i strajków pisarz Miklos Gimes.
