14 maja 1867 roku urodził się w Krasiczynie k. Przemyśla Adam Stefan Stanisław Bonifacy Józef ks. Sapieha
h. Lis, książę-biskup krakowski (od 1926 – abp metropolita), kardynał
Świętego Kościoła Rzymskiego, senator RP; najmłodsze dziecko i syn
radykalnego niepodległościowca Adama Stanisława ks. Sapiehy (1828-1903) i
Jadwigi z Sanguszków; ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie
Wiedeńskim (1891) oraz teologiczne na Uniwersytecie Franciszkańskim we
Lwowie; święcenia kapłańskie otrzymał z rąk bpa Jana Puzyny 1 X 1893; na
Papieskim Uniwersyteckie Laterańskim w Rzymie uzyskał 10 VII 1896
stopień doktora obojga praw; równolegle studiował dyplomację w
Kościelnej Akademii Szlacheckiej; w 1906 został mianowany szambelanem
papieskim papieża Piusa X, z zadaniem pełnienia funkcji nieformalnego
ambasadora spraw polskich przy Stolicy Apostolskiej;
8 XI 1911 otrzymał od cesarza Franciszka Józefa nominację na urząd bpa diecezji krakowskiej, zatwierdzoną przez papieża 27 listopada tegoż roku – uroczysty ingres do katedry wawelskiej odbył 3 III 1912; jeszcze w tym samym roku utworzył pierwsze duszpasterstwo akademickie w Krakowie przy kolegiacie św. Anny; w czasie I wojny światowej utworzył Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny; 23 IX 1920 papież Benedykt XV mianował go asystentem tronu papieskiego i hrabią rzymskim; nie otrzymał jednak – zwyczajowego w wypadku biskupów krakowskich – kapelusza kardynalskiego ani wówczas, ani za pontyfikatu Piusa XI, z którym wszedł w konflikt jeszcze gdy ten, jako Achilles Ratti, pełnił funkcję nuncjusza apostolskiego w Polsce (na tle zarówno domniemanie proniemieckiego stanowiska Rattiego w kwestii przynależności państwowej Górnego Śląska, jak domagania się przywrócenia tradycyjnego prymatu abpa gnieźnieńskiego, podczas gdy nuncjusz zrównywał wagę obu tytułów prymasowskich – Prymasa Polski i Prymasa Królestwa Polskiego, czyli abpa warszawskiego); 12 XI 1922 został wybrany senatorem RP z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, lecz 9 III 1923 złożył mandat, podporządkowując się papieskiemu zakazowi przyjmowania przez hierarchów kościelnych godności publicznych; po podniesieniu diecezji krakowskiej do rangi archidiecezji (28 X 1925) został 14 XII 1925 mianowany pierwszym abpem metropolitą krakowskim; w 1927 wydał zezwolenie na złożenie w Krypcie Wieszczów Narodowych sprowadzonych z Paryża zwłok Juliusza Słowackiego, a w maju 1935 – na pochówek marsz. Józefa Piłsudskiego w Krypcie Św. Leonarda, z zastrzeżeniem tymczasowości tej lokalizacji; kiedy dwa lata później jednostronnie zdecydował o przeniesieniu trumny tegoż pod Wieżę Srebrnych Dzwonów (nienależącą do sakralnej przestrzeni katedry), wybuchł tzw. konflikt wawelski, zaogniony jeszcze listem do prezydenta I. Mościckiego, po którym został oskarżony o obrazę głowy państwa, a wyciszony dopiero dyplomatycznymi przeprosinami; w 1939 prosił papieża Piusa XI (i ponownie, po jego śmierci, Piusa XII) o zwolnienie z urzędu ze względu na stan zdrowia, jednak za namowami władz (m.in. ministra J. Becka), prośbę tę wycofał; dzięki temu, w czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej stał się faktycznym przywódcą (wskutek emigracji Prymasa Augusta Hlonda) Kościoła polskiego w Generalnej Guberni i moralnym przywódcą narodu; jego niezłomna postawa wobec okupanta, domaganie się zaniechania terroru, ofiarność w niesieniu pomocy potrzebującym, zyskały mu zaszczytny tytuł Księcia Niezłomnego; po opanowaniu Polski przez Armię Czerwoną i zainstalowaniu reżimu komunistycznego zachowywał równie godną, a zarazem realistyczną postawę; zaakceptował deklarację ideową organizacji Wolność i Niezawisłość, z jego inicjatywy zaczął się też 24 III 1945 ukazywał w Krakowie Tygodnik Powszechny pod redakcją ks. Jana Piwowarczyka; 23 VIII 1945 reaktywował i stanął na czele Caritasu; 18 II 1946 otrzymał wreszcie kapelusz kardynalski, a 24 października tegoż roku papież nadał mu także nadzwyczajne uprawnienia ordynariusza dla duchowieństwa i wiernych obrządku greckokatolickiego; w grudniu 1948 wystosował list protestacyjny do B. Bieruta w sprawie szykan wobec Kościoła (likwidacja szkół katolickich, utrudnianie posługi duszpasterskiej chorym i więźniom, niszczenie prasy katolickiej, indoktrynacja komunistyczna obywateli, szkalowanie duchowieństwa); listy takie ponawiał w następnych latach, m.in. po przejęciu przez kolaborantów reżimu Caritasu; zachowywał sceptycyzm wobec tzw. porozumienia państwo-Kościół z kwietnia 1950, przewidując, że komuniści go nie dotrzymają; wskutek pogorszenia się stanu zdrowia. 3 V 1951 przekazał rządy nad archidiecezją abpowi Eugeniuszowi Baziakowi; zmarł 23 lipca 1951, a jego pogrzeb stanowił wielką manifestację religijną i patriotyczną w apogeum stalinowskiego terroru.
8 XI 1911 otrzymał od cesarza Franciszka Józefa nominację na urząd bpa diecezji krakowskiej, zatwierdzoną przez papieża 27 listopada tegoż roku – uroczysty ingres do katedry wawelskiej odbył 3 III 1912; jeszcze w tym samym roku utworzył pierwsze duszpasterstwo akademickie w Krakowie przy kolegiacie św. Anny; w czasie I wojny światowej utworzył Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny; 23 IX 1920 papież Benedykt XV mianował go asystentem tronu papieskiego i hrabią rzymskim; nie otrzymał jednak – zwyczajowego w wypadku biskupów krakowskich – kapelusza kardynalskiego ani wówczas, ani za pontyfikatu Piusa XI, z którym wszedł w konflikt jeszcze gdy ten, jako Achilles Ratti, pełnił funkcję nuncjusza apostolskiego w Polsce (na tle zarówno domniemanie proniemieckiego stanowiska Rattiego w kwestii przynależności państwowej Górnego Śląska, jak domagania się przywrócenia tradycyjnego prymatu abpa gnieźnieńskiego, podczas gdy nuncjusz zrównywał wagę obu tytułów prymasowskich – Prymasa Polski i Prymasa Królestwa Polskiego, czyli abpa warszawskiego); 12 XI 1922 został wybrany senatorem RP z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, lecz 9 III 1923 złożył mandat, podporządkowując się papieskiemu zakazowi przyjmowania przez hierarchów kościelnych godności publicznych; po podniesieniu diecezji krakowskiej do rangi archidiecezji (28 X 1925) został 14 XII 1925 mianowany pierwszym abpem metropolitą krakowskim; w 1927 wydał zezwolenie na złożenie w Krypcie Wieszczów Narodowych sprowadzonych z Paryża zwłok Juliusza Słowackiego, a w maju 1935 – na pochówek marsz. Józefa Piłsudskiego w Krypcie Św. Leonarda, z zastrzeżeniem tymczasowości tej lokalizacji; kiedy dwa lata później jednostronnie zdecydował o przeniesieniu trumny tegoż pod Wieżę Srebrnych Dzwonów (nienależącą do sakralnej przestrzeni katedry), wybuchł tzw. konflikt wawelski, zaogniony jeszcze listem do prezydenta I. Mościckiego, po którym został oskarżony o obrazę głowy państwa, a wyciszony dopiero dyplomatycznymi przeprosinami; w 1939 prosił papieża Piusa XI (i ponownie, po jego śmierci, Piusa XII) o zwolnienie z urzędu ze względu na stan zdrowia, jednak za namowami władz (m.in. ministra J. Becka), prośbę tę wycofał; dzięki temu, w czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej stał się faktycznym przywódcą (wskutek emigracji Prymasa Augusta Hlonda) Kościoła polskiego w Generalnej Guberni i moralnym przywódcą narodu; jego niezłomna postawa wobec okupanta, domaganie się zaniechania terroru, ofiarność w niesieniu pomocy potrzebującym, zyskały mu zaszczytny tytuł Księcia Niezłomnego; po opanowaniu Polski przez Armię Czerwoną i zainstalowaniu reżimu komunistycznego zachowywał równie godną, a zarazem realistyczną postawę; zaakceptował deklarację ideową organizacji Wolność i Niezawisłość, z jego inicjatywy zaczął się też 24 III 1945 ukazywał w Krakowie Tygodnik Powszechny pod redakcją ks. Jana Piwowarczyka; 23 VIII 1945 reaktywował i stanął na czele Caritasu; 18 II 1946 otrzymał wreszcie kapelusz kardynalski, a 24 października tegoż roku papież nadał mu także nadzwyczajne uprawnienia ordynariusza dla duchowieństwa i wiernych obrządku greckokatolickiego; w grudniu 1948 wystosował list protestacyjny do B. Bieruta w sprawie szykan wobec Kościoła (likwidacja szkół katolickich, utrudnianie posługi duszpasterskiej chorym i więźniom, niszczenie prasy katolickiej, indoktrynacja komunistyczna obywateli, szkalowanie duchowieństwa); listy takie ponawiał w następnych latach, m.in. po przejęciu przez kolaborantów reżimu Caritasu; zachowywał sceptycyzm wobec tzw. porozumienia państwo-Kościół z kwietnia 1950, przewidując, że komuniści go nie dotrzymają; wskutek pogorszenia się stanu zdrowia. 3 V 1951 przekazał rządy nad archidiecezją abpowi Eugeniuszowi Baziakowi; zmarł 23 lipca 1951, a jego pogrzeb stanowił wielką manifestację religijną i patriotyczną w apogeum stalinowskiego terroru.
Profesor Jacek Bartyzel
